Biểu diễn đờn ca tài tử: Phong cách thính phòng hay dân dã?

Đờn ca tài tử (ĐCTT) từ lâu đã là “món ăn” tinh thần không thể thiếu đối với nhiều người. Ở bất cứ đâu người ta cũng có thể hát ĐCTT. Tuy nhiên, phong cách biểu diễn loại hình nghệ thuật này đang tồn tại hai ý kiến trái chiều mà chưa có lời giải đáp thỏa đáng.

Hát ở ngoài ruộng…

Nhiều Câu lạc bộ (CLB) ĐCTT ở nông thôn vẫn duy trì được nét sinh hoạt dân dã này. Ban ngày bận chuyện đồng áng hay sản xuất thì thôi, nhưng đến khi đêm về chính là khoảng thời gian để nhà nông giải trí, đưa chuyện với nhau. Lúc này, bên bàn trà hoặc chén rượu, không cần “mồi” nhiều mà vẫn có thể “đưa cay”, chỉ một cây đàn ghi-ta, một chiếc song lang và vài người biết ca, biết đờn là đã có thể lập thành một nhóm sinh hoạt ĐCTT chính hiệu. Không cần phải chỉn chu, chắc nhịp mới hay, mà ở đó chỉ cần cái tình, người đờn nương theo người ca, đưa đẩy lời ca tiếng đờn qua lại mà thấm đẫm tình làng nghĩa xóm. Hoặc có đôi khi không cần đợi đến buổi tối, trong lúc nghỉ tay vào giữa buổi trưa ngay tại bờ ruộng, người ta cũng có thể ngân nga một vài làn điệu vọng cổ, một lớp Xuân tình hay Nam ai… cho vơi bớt nhọc nhằn! Chính cái văn hóa đồng quê đã góp phần làm đậm thêm bản sắc và làm tăng thêm hương vị cuộc sống. Và đó cũng bởi vì vui là chính, không ai chấp nhất chuyện ai hát hay, đàn dở ra sao!

Không chỉ có hát cho nhau nghe, các CLB ĐCTT này còn tập hát lời mới, nhiều thành viên trong CLB cũng có cảm hứng sáng tác lời mới để anh em tập hát, như CLB ĐCTT xã Vĩnh Hưng A (huyện Vĩnh Lợi) là một điển hình.

Những cách sinh hoạt ĐCTT trên đây thuộc “trường phái” quan điểm thứ nhất: sinh hoạt ĐCTT là phải cho ra chất tài tử. Tức là xuề xòa sao cũng được, miễn là có dịp tập hợp nhau lại mà đờn, mà hát cho vơi bớt mệt nhọc, vậy là vui rồi.

Một buổi sinh hoạt ĐCTT ở xã Vĩnh Hưng A (huyện Vĩnh Lợi). Ảnh: N.V

Nhạc thính phòng hiểu theo nghĩa đen tức là nghe nhạc trong phòng. Khác với trường phái thứ nhất, một vài người cho rằng, ĐCTT nên được biểu diễn mang phong cách thính phòng mới phù hợp. Theo họ, đây là loại hình nghệ thuật bác học thì phải thưởng thức một cách bài bản, ai ngồi theo ghế nấy trong một gian phòng và nghe một cách nghiêm túc. Lúc này, ĐCTT sẽ không có sự giao lưu mà chỉ đơn thuần là thưởng thức. Và, tiết mục nào cũng phải được chỉn chu, hay, và ít khi được sai sót bởi lẽ các bài bản bây giờ mang tính phục vụ là chính.

Thời gian gần đây, nhiều đoàn du khách đến Bạc Liêu đều được giới thiệu loại hình nghệ thuật độc đáo này bằng cách bố trí cho vào một gian phòng, các nghệ sĩ đứng trên bục để biểu diễn bài “Dạ cổ hoài lang” và một vài bản tài tử. Đó cũng là một trong những hình thức của nhạc thính phòng. Mới đây, các hãng lữ hành trong cả nước khi đến Bạc Liêu để khảo sát các điểm du lịch đã được hướng dẫn tham quan khu lưu niệm nhạc sĩ Cao Văn Lầu và đã được nghe hát ĐCTT tại đây. Nhiều người trong số họ đã bị thuyết phục và hứa sẽ gắn kết tua với Bạc Liêu trong thời gian tới. Qua đó cho thấy, ĐCTT được ví như một “đặc sản” trong việc khai thác du lịch tại vùng đất này.

Như vậy, ở mỗi trường phái, quan điểm đều có những nét hay riêng rất đặc trưng. Đối với đối tượng người bình dân, ĐCTT có cách sinh hoạt theo kiểu bình dân; còn đối với đối tượng khách mời, khách hạng VIP thì sẽ có cách thưởng thức ĐCTT theo kiểu khác. Bởi lẽ, chúng ta không thể bắt nông dân vào trong phòng ngồi nghe ĐCTT mà không được giao lưu; và cũng không thể để du khách trải chiếu ngồi bệt xuống đất mà nghe ĐCTT trong một tua du lịch bị hạn hẹp về thời gian. Đối với du khách, nhiều người biết ca thì đã đành, còn vô số người không biết ca mà bắt họ ca “thử” thì ít nhiều Bạc Liêu cũng sẽ “mất điểm” vì chưa biết chìu lòng và chưa tạo sự hấp dẫn với du khách.

Sinh hoạt ĐCTT theo kiểu dân dã cho thỏa niềm đam mê ca hát, vừa để tạo phong trào văn nghệ ở cơ sở là chuyện nên làm. Còn chuyện nghe ĐCTT thuộc dạng thính phòng thì thiết nghĩ, chỉ để dành phục vụ du lịch đối với một vài đối tượng đặc biệt. Có như thế mới giữ được cái hồn của ĐCTT và tạo được dấu ấn riêng trong lòng mỗi người. Bởi xét cho cùng, chính cái linh động “chìu” theo từng đối tượng người thích ĐCTT cũng đã phần nào thể hiện chất tài tử!

Ngọc Trân