Gạn đục khơi trong

Dư luận xã hội đang quan tâm chăm sóc kỹ chuyện lễ hội. Ở một nước có tới hơn 8.000 lễ hội lớn nhỏ một năm, tập trung hầu hết vào tháng Giêng thì việc chú mục, săm soi lễ hội cũng không có gì lạ. Khen chê đủ cả nhưng dường như sự phê phán, lo âu, quan ngại về lễ hội đang có chiều lấn át.

Biết làm sao khi sự thật phô bày quá rõ ràng. Tuy nhiên không phải tất cả lễ hội xứ ta đều vướng màu xám xịt như vậy.

Nói một cách giản dị, lễ hội bao gồm cả phần lễ và phần hội. Lễ thì trang trọng, chứa đầy ý nghĩa; hội thì đông vui, lôi cuốn mọi người. Cha ông ta trong suốt chiều dài dựng nước và giữ nước đã từng tổ chức những lễ hội đậm màu lịch sử, chứa đầy ý nghĩa, trở thành phần không thể thiếu của xã hội đương thời. Có những lễ hội tầm bậc vua chúa cung đình, lại có lễ hội dân dã chỉ dành cho nơi làng xã, dù gì chăng nữa vẫn nổi bật lên giữa muôn vàn lễ hội cộng đồng. Đó là những lễ hội mang tính giáo dục rất cao, rèn đúc con người cả quan chí dân về phẩm chất tốt đẹp, tạo hiệu quả xã hội cực kỳ sâu sắc.

Có thể điển hình như Hội đền Đồng Cổ (Hà Nội). Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư của các sử gia Lê Văn Hưu, Ngô Sĩ Liên, hội thề đền Đồng Cổ có khởi nguồn từ thời Hùng Vương, qua các triều Lý, Trần, Lê… từ chỗ là lễ biết ơn thần linh giúp sức dẹp giặc đã ngày càng đượm ý nghĩa xã hội. Từ bậc hoàng đế tới hạng quan nhỏ, lễ hội này là dịp để cam kết, chứng minh phẩm chất trong sạch, sự mẫn cán của mình, thề “làm tôi tận trung, làm quan trong sạch, ai trái thề này, thần minh giết chết”. Một khi hàng ngũ lãnh đạo đã gương mẫu thế, mà lời thề trước thần linh cũng có nghĩa là thề trước muôn dân, thì bộ máy nhà nước khi ấy sẽ vận hành tốt hơn, trơn tru hơn bởi luôn có sự giám sát vô hình. Nếu làm sai, dù vua, quan hay dân đều phải tự thẹn với lời thề. Sử gia Ngô Sĩ Liên ghi rằng: “Cùng lòng cùng đức, tất sự nghiệp có thể thành. Có vua có tôi, gian hiểm gì cũng vượt qua được”. Lễ hội như thế, quả thật không chỉ là chuyện đông vui mà là thượng tôn cái trách nhiệm với dân với nước.

Những phàn nàn về sự không hay nọ kia của lễ hội nơi này nơi khác rồi sẽ qua đi, chỉ mong rằng theo dòng thời gian trôi, những lễ hội “có vấn đề” đi ngược xu thế phát triển của xã hội sẽ ngày càng thu hẹp lại, và những lễ hội đầy ý nghĩa nhân sinh, đạo đức, tích cực, cao đẹp trong việc tạo dựng nhân cách con người, như hội thề Đồng Cổ sẽ ngày càng được tôn vinh, mở rộng.

Nguyễn Thông