Phát triển bền vững kinh tế biển ở Bạc Liêu và những vấn đề đặt ra

LTS: Với rất nhiều tiềm năng, lợi thế của một địa phương ven biển, những năm qua, Ban Chấp hành (BCH) Đảng bộ tỉnh Bạc Liêu luôn xác định kinh tế biển là một trong những trụ cột quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và dồn sức tập trung lãnh đạo, có nhiều đột phá trong tư duy, cách làm, đạt nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, còn nhiều vấn đề đặt ra, rất cần sự quan tâm vào cuộc của các cấp, ngành ở Trung ương cùng tháo gỡ để kinh tế biển ở Bạc Liêu tăng tốc, phát triển thật sự bền vững.

Bài 3: Chưa khai phá hết những vỉa sâu biển bạc, rừng vàng

>> Bài 1: Từ lựa chọn đúng đắn đến nâng tầm tư duy về kinh tế biển

>> Bài 2: Chọn đúng khâu đột phá để kinh tế biển tăng tốc

Kinh tế biển là ngành tổng hợp, bao trùm nhiều lĩnh vực, nhiều ngành liên quan mà một tỉnh ven biển như Bạc Liêu hội tụ tương đối đầy đủ, trong đó bao gồm cả nuôi trồng thủy sản, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo cùng các ngành khác như du lịch, khai thác hải sản, sản xuất muối (diêm nghiệp)... Tuy nhiên, dù được tỉnh quan tâm về cơ chế, chính sách, nhưng vì nhiều nguyên nhân khác nhau nên mức độ phát triển của các ngành này vẫn ở mức cầm chừng.

Người dân địa phương và du khách dự lễ hội Nghinh Ông tại Lăng Ông Nam Hải (huyện Đông Hải).  Ảnh: H.T

Từ cái khó của ngành tôm...

Sau một quá trình dài nỗ lực vừa đổi mới tư duy, cách làm, vừa quyết tâm, quyết liệt, kiên trì của hệ thống chính trị và người dân trong tỉnh, “hình hài” của thủ phủ ngành tôm đang dần hiện hữu ở Bạc Liêu. Mục tiêu hướng đến trong Đề án xây dựng Bạc Liêu trở thành trung tâm ngành công nghiệp tôm cả nước là đưa địa phương trở thành đầu mối của ngành tôm, đi đầu trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học - công nghệ cao (CNC).

Xét về tổng thể, quy mô, sản lượng ngành Nuôi trồng thủy sản ở Bạc Liêu mà chủ lực là ngành tôm tương đối lớn với tổng diện tích 136.000ha. Mặc dù vậy, xét về cơ cấu ngành tôm Bạc Liêu đang phát triển chưa cân xứng. Cụ thể, với tổng diện tích nuôi trồng như trên, đến nay Bạc Liêu mới đạt 3.905ha nuôi tôm siêu thâm canh có áp dụng CNC; nuôi thâm canh, bán thâm canh hơn 19.000ha. Trong khi đó, nuôi theo hình thức quảng canh (nuôi thả tự nhiên) cải tiến kết hợp hơn 44.000ha, còn lại là các mô hình tôm - lúa, tôm - rừng theo hình thức hoàn toàn quảng canh.

Hiện nay, Tập đoàn Việt - Úc là một trong số ít doanh nghiệp ngành tôm CNC sớm đầu tư vào tỉnh với nhiều khu phức hợp sản xuất từ tôm giống, tôm thương phẩm CNC. Mục tiêu cuối cùng của các khu phức hợp này là sản xuất được con tôm hoàn hảo, đáp ứng 3 tiêu chí: Truy xuất nguồn gốc, an toàn vệ sinh thực phẩm và hoàn toàn không kháng sinh trong suốt vòng đời con tôm. Tuy nhiên, với đại đa số các hộ nuôi tôm ở Bạc Liêu, để theo đuổi được cách làm, quy trình nuôi khép kín, ứng dụng CNC như Tập đoàn Việt - Úc gần như là bất khả thi. Mô hình hay, cách làm tốt, mang lại lợi nhuận cao nhưng không thể nhân rộng. Nguyên do bởi suất đầu tư quá lớn, người nuôi tôm nhỏ, lẻ không đủ năng lực tài chính để tham gia theo chuỗi giá trị. Thế nên, đại đa số người nuôi tôm ở Bạc Liêu vẫn duy trì theo hình thức quảng canh, phó mặc cho tự nhiên vì không tốn kém chi phí đầu tư, chi phí quản lý nhưng sản lượng không cao. Đó là chưa kể đến thực trạng, không ít hộ nuôi tôm sau 1 - 2 vụ làm ăn thua lỗ, “được mùa mất giá”, hay “được giá thì thất thu”, không đủ khả năng để trả nợ ngân hàng nên bị xếp vào nợ xấu, không thể tiếp tục vay vốn để tái đầu tư.

Một thách thức không nhỏ khác đối với ngành tôm Bạc Liêu đó là nguy cơ ô nhiễm môi trường rất cao trong các mô hình nuôi tôm siêu thâm canh, thâm canh, bán thâm canh. Nguyên nhân do việc đầu tư ứng dụng quy trình xử lý môi trường còn hạn chế, không có ao xử lý nước thải trong các khu tôm nuôi trước khi xả ra môi trường. Và cái vòng luẩn quẩn: nước thải đầu nguồn chưa qua xử lý đã xả ra ngoài, cuối nguồn lại lấy nước đó vào ao nuôi, nhưng cũng không có công nghệ xử lý nên khiến tôm nuôi bị bệnh hàng loạt cứ diễn ra.

...Đến nỗi buồn diêm dân

Muối Bạc Liêu (trước đây gọi là Muối Ba Thắc) là một thương hiệu dân gian nổi tiếng rất lâu đời, gắn liền với diêm dân tỉnh Bạc Liêu, hiện đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý. Đặc biệt đến năm 2020, Nghề làm muối ở Bạc Liêu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Dù đã có thương hiệu nổi tiếng gần xa, sản xuất muối tại Bạc Liêu hiện nay chủ yếu vẫn theo phương pháp phơi nước, phụ thuộc nhiều vào thời tiết dẫn đến việc sản lượng muối cung cấp cho các cơ sở chế biến không ổn định, ảnh hưởng đến liên kết giữa diêm dân và các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc tiêu thụ muối của bà con diêm dân cũng gặp nhiều khó khăn do không có ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với các doanh nghiệp thu mua, chỉ bán muối thông qua các thương lái nên thường bị ép giá.

Vụ muối thường bắt đầu từ tháng 10 năm trước đến trước mùa mưa năm sau (tháng 4 - 5). Trung bình 1ha cho thu hoạch khoảng 60 tấn muối, với mức giá từ 800 - 1.000 đồng/kg, nhưng cũng phụ thuộc nhiều vào thương lái, còn chất lượng muối phụ thuộc nhiều vào thời tiết nên giá cả rất bấp bênh. Một vụ muối, nếu được mùa, được giá cho thu nhập từ 25 - 30 triệu đồng/người.

Diêm dân xã Vĩnh Thịnh (huyện Hòa Bình) thu hoạch muối trải bạt. Ảnh: H.T

Hợp tác xã Diêm nghiệp Doanh Điền (huyện Đông Hải) có hơn 60 thành viên, gom góp được 19ha để làm muối. Đưa ánh mắt đượm buồn nhìn về phía cánh đồng muối xa tít tắp, ông Nguyễn Tuấn Kiệt, kỹ thuật trưởng của Hợp tác xã Diêm nghiệp Doanh Điền, bộc bạch: Nghề làm muối phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Sản xuất muối mà gặp phải mưa trái mùa thì xem như thất bát. Nghề muối vất vả, thu nhập thấp nhưng bà con không nỡ bỏ vì nghề truyền thống cha ông để lại. Thời gian làm muối trong năm chỉ từ 5 - 6 tháng, thu nhập không đủ trang trải cho cuộc sống nên hết vụ muối, bà con trong hợp tác xã lại “xoay” sang nuôi artemia (nhuyễn thể) - một loại thức ăn cho tôm giống để duy trì cuộc sống, số khác thì đi làm thuê, làm mướn qua ngày...

Bạc Liêu là vựa muối vùng Đồng bằng sông Cửu Long, tổng diện tích sản xuất muối năm 2021 của tỉnh đạt 1.468ha, sản lượng hơn 37.500 tấn, trong đó có khoảng 7.500 tấn muối trắng. Thương hiệu và chất lượng muối của Bạc Liêu là không phải bàn cãi, thế nhưng việc xây dựng thương hiệu và các hoạt động quảng bá, giới thiệu sản phẩm muối của Bạc Liêu còn nhiều vấn đề đáng quan tâm. Bởi có địa phương không thể sản xuất muối nhưng đã tạo dựng được thương hiệu nổi tiếng gần xa từ sản phẩm làm từ muối. Câu chuyện trên đặt ra vấn đề về năng lực sản xuất, chế biến của các doanh nghiệp, hợp tác xã ngành muối ở Bạc Liêu.

Nhiều tiềm năng vẫn bỏ ngỏ

Bạc Liêu có bờ biển dài với 4 cửa biển lớn, trong đó có khoảng hơn 20.000km² vùng đặc quyền kinh tế biển và ngư trường rộng trên 40.000km², trữ lượng hải sản lớn, khai thác quanh năm, thuận lợi để phát triển đánh bắt hải sản. Bên cạnh đó, tỉnh còn có diện tích bãi bồi quy hoạch phát triển rừng phòng hộ ven biển hơn 3.200ha; diện tích có rừng trong mô hình tôm - rừng gần 1.000ha. Diện tích rừng tập trung tuy không lớn, nhưng lại có vai trò rất quan trọng trong việc giữ gìn và ngăn chặn sự suy thoái của môi trường; tạo điều kiện bồi cao nhanh các vùng đất bãi bồi ven biển, qua đó tạo thêm nhiều dư địa cho địa phương khai thác, phát triển kinh tế biển.

Tại một số địa phương của tỉnh như TP. Bạc Liêu, huyện Đông Hải, huyện Hòa Bình... ngoài các lĩnh vực năng lượng, nuôi tôm được đầu tư, phát triển mạnh thì các lĩnh vực, ngành nghề khác của kinh tế biển vẫn chưa khai thác hết tiềm năng. Bí thư Thành ủy TP. Bạc Liêu - Huỳnh Hữu Trí thẳng thắn nhìn nhận, đóng góp của kinh tế biển vào sự phát triển chung của thành phố còn tương đối khiêm tốn. Thế mạnh phát triển kinh tế biển của TP. Bạc Liêu là phát triển du lịch và nuôi tôm ứng dụng CNC, còn các lĩnh vực, ngành nghề khác tuy có tiềm năng nhưng chỉ phát triển ở mức vừa phải. Trên lĩnh vực du lịch, Bạc Liêu có một số điểm du lịch nổi tiếng như: Lăng Ông Duyên Hải, khu du lịch Quán âm Phật đài... thời điểm dịch COVID-19 chưa bùng phát, có năm thu hút hơn 3 triệu lượt khách. Mặc dù lượng khách du lịch đông, nhưng đa phần chỉ đến tham quan, du lịch tâm linh và đi, về trong ngày. Với tuyến ven biển có tiềm năng rất lớn để phát triển du lịch sinh thái, gắn với du lịch nghỉ dưỡng, Bạc Liêu vẫn chưa thể kêu gọi được các tập đoàn, doanh nghiệp lớn đầu tư vào đây.

Mặc dù diện tích ngư trường và vùng đặc quyền kinh tế trên biển của tỉnh tương đối lớn, nhưng nghề khai thác hải sản xa bờ phát triển còn chậm. Theo lãnh đạo Sở NN&PTNN tỉnh Bạc Liêu, hiện toàn tỉnh có gần 1.200 chiếc tàu, trong đó có khoảng gần 500 chiếc có chiều dài từ 15m trở lên, do đó sản lượng khai thác biển khá khiêm tốn. Trong năm 2021, sản lượng khai thác đạt hơn 110.000 tấn, chiếm tỷ lệ khoảng hơn 30% tổng sản lượng nuôi trồng và đánh bắt hải sản toàn tỉnh. Khi ngành nghề chính còn chậm phát triển, cũng đồng nghĩa sẽ kéo theo các ngành khác, như dịch vụ hậu cần nghề cá, sửa chữa, đóng tàu, chế biến hải sản... cũng bị “dồn toa”.

Ngoài ra, Bạc Liêu còn có tuyến rừng ngập mặn phòng hộ ven biển tương đối lớn và rất thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái dưới tán rừng, kết hợp với du lịch tham quan điện gió. Dù rất muốn khai thác giá trị từ tuyến rừng phòng hộ này để phục vụ phát triển du lịch, theo hướng vừa khai thác, vừa bảo tồn, vừa trồng mới gia tăng diện tích, tuy nhiên, những khó khăn về cơ chế, chính sách pháp luật liên quan đến rừng phòng hộ đã “trói chân” các địa phương trong tỉnh. Theo đó, “đất rừng, đê biển” thì không được khai thác, xâm phạm, nên tiềm năng du lịch này vẫn đang bỏ ngỏ.

BÁ HIÊN - MINH MẠNH - THÚY AN