Liên kết trong tiêu thụ lúa gạo: Bao giờ hết “ăn xổi ở thì”?

Theo dự báo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam, thị trường tiêu thụ lúa gạo sẽ tiếp tục tăng cao và đây thật sự là “cơ hội vàng” cho các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu gạo.

NÔNG DÂN “BẺ KÈO”

Với nhu cầu tiêu dùng và dự trữ lương thực tăng cao ở nhiều quốc gia như hiện nay, khả năng đơn hàng xuất khẩu gạo đến nhiều thị trường tiêu thụ lớn như: Indonesia, Philippines, Malaysia và một số thị trường châu Phi sẽ tiếp tục tăng cao trong thời gian tới. Kéo theo đó, giá thu mua lúa gạo trong nước hiện cũng ở mức khá cao. Tính đến đầu tháng 9/2023, giá lúa Đài thơm 8 vẫn ổn định ở mức từ 8.000 - 8.200 đồng/kg, OM 18 từ 8.000 - 8.200 đồng/kg, Nàng Hoa 9 từ 8.000 - 8.400 đồng/kg, IR 50404 từ 7.800 - 8.000 đồng/kg và OM 5451 giá 7.800 - 8.000 đồng/kg…

Với giá lúa gạo tăng cao như hiện nay, nhiều người cho rằng DN xuất khẩu gạo đã lãi to. Nhưng đối với DN hoạt động trong lĩnh vực thu mua và cung cấp lúa gạo xuất khẩu của tỉnh thì đó lại là nỗi lo và trên thực tế nhiều DN đã thua lỗ nặng.

Doanh nghiệp thu mua lúa của nông dân. Ảnh: L.D

Theo phản ánh của các DN, phần lớn các hợp đồng cung cấp gạo lâu nay đều được ký ở giai đoạn đầu năm 2023 và gần như chưa ai dự báo được giá lúa gạo sẽ tăng đến ngất ngưởng. Do vậy, các hợp đồng bao tiêu lúa giữa DN với nông dân chỉ dừng ở mức 6.500 đồng/kg, nhưng đến khi giá gạo biến động đẩy giá thu mua lúa lên mức 8.000 đồng/kg, thì gần như nông dân đều muốn phá vỡ các cam kết đã ký với DN. Nhiều nơi, nông dân đã bán lúa cho các thương lái thu mua bên ngoài và chấp nhận vi phạm các cam kết trong hợp đồng bao tiêu được xây dựng theo mô hình “chuỗi khép kín” đã ký với DN trước đó. Vì vậy, để có gạo cung cấp cho các đối tác nước ngoài, DN phải chấp nhận mua lúa theo giá thị trường, cao hơn 1.000 đồng/kg để thanh toán các hợp đồng. Đây thật sự trở thành vấn đề đáng quan tâm và câu hỏi được đặt ra là: DN liệu có còn dám mạnh dạn liên kết sản xuất và bao tiêu lúa gạo cho nông dân nữa không? Hay để nông dân “tự bơi” khi nạn “ăn xổi ở thì” vẫn còn tồn tại trong cách nghĩ, cách làm của người nông dân?!

CẦN HỖ TRỢ TÍN DỤNG

Thực tiễn từ mô hình sản xuất lúa gạo theo chuỗi liên kết cho thấy, việc DN cung ứng vật tư đầu vào đã giúp cho nông dân trút được gánh nặng vay “nóng” bên ngoài, hoặc phải đi thế chấp tài sản cho ngân hàng để có vốn đầu tư khi đến mùa vụ và giúp nông dân chủ động về đầu ra. Đặc biệt là giảm giá thành đầu vào khoảng 500 đồng/kg lúa, lợi nhuận tăng thêm bình quân 3,9 triệu đồng/ha/vụ so với ruộng không sản xuất theo chuỗi.

Theo dự báo của Bộ NN&PTNT, từ nay đến cuối năm và cả năm 2024, thị trường tiêu thụ lúa gạo sẽ tiếp tục tăng do nhu cầu mua dự trữ của các nước. Điều đó sẽ tiếp tục mở ra nhiều cơ hội cho thị trường tiêu thụ lúa gạo của Việt Nam. Song, điều đáng lo hiện này là các DN thu mua lúa gạo có còn muốn liên kết với nông dân nữa hay không, cũng như có còn mạnh dạn ký kết các hợp đồng cung ứng mới với các đối tác nước ngoài trong khi không thể nắm chắc được liệu nông dân có “bẻ kèo” như vụ hè thu năm nay?!

Để giải quyết bất cập này, vai trò của liên kết “bốn nhà” cần được phát huy, nhất là vai trò quản lý của Nhà nước trong việc tuyên truyền, giáo dục, thậm chí buộc bồi thường hợp đồng nếu nông dân hay các hợp tác xã cố tình vi phạm các cam kết đã ký với DN.

Về tầm nhìn, để khuyến khích DN tiếp tục tham gia liên kết sản xuất với nông dân và góp phần bình ổn thị trường theo hướng lành mạnh, minh bạch, chủ động tránh tình trạng gây “sốt ảo” từ các thương lái, địa phương cần khai thông tín dụng với những chính sách ưu đãi về lãi suất và tăng hạn mức tín dụng, vì theo phản ánh của các DN hiện nay thì họ rất khó tiếp cận vốn. Cũng như, khi tiếp cận được vốn từ các ngân hàng thương mại thì lãi suất cho vay rất cao và tài sản thế chấp phải nhiều. Nếu được, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nên nghiên cứu và ban hành chính sách cho DN xuất khẩu gạo vay vốn mà không cần tài sản đảm bảo và chỉ áp dụng trong thời gian giúp nông dân tiêu thụ lúa gạo gắn với các hợp đồng DN đã ký với các đối tác nước ngoài để làm cơ sở cho việc thu hồi các khoản vay.

KIM TRUNG