Phát triển kinh tế tuần hoàn: Chủ động thích ứng và phát triển bền vững

Với sự gia tăng dân số, tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, ô nhiễm môi trường và thách thức từ biến đổi khí hậu (BĐKH) gây ra, phát triển kinh tế tuần hoàn (KTTH) được xem là giải pháp và nhu cầu tất yếu cho phát triển bền vững. Chính tầm quan trọng đó, năm 2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án “Phát triển KTTH ở Việt Nam” và xem đây là khâu đột phá, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chủ động thích ứng. Đồng thời, hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đến năm 2030 và tầm nhìn năm 2050.

Thu hoạch tôm nuôi theo mô hình tuần hoàn nước ở Công ty TNHH Công nghệ sinh học Trúc Anh.

KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG HIỆU QUẢ TÀI NGUYÊN

Tại hội thảo về phát triển KTTH được Liên hiệp các hội KH-KT tỉnh Bạc Liêu tổ chức vừa qua, Viện Nghiên cứu phát triển KTTH (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) đã chỉ ra rằng, KTTH là mô hình phát triển bền vững dựa trên mục tiêu tận dụng các nguồn chất thải và giảm thiểu ô nhiễm môi trường, duy trì việc sử dụng lâu dài các nguồn nguyên vật liệu và tái tạo các hệ sinh thái tự nhiên.

Một cách tiếp cận khác theo quan điểm sinh thái học công nghiệp thì KTTH tập trung vào quản lý, sử dụng tài nguyên hiệu quả, thông qua việc tái thiết kế hệ thống sản xuất theo hướng tuần hoàn. Qua đó, khai thác, sử dụng hiệu quả hơn tài nguyên đầu vào, sản xuất ít chất thải hơn và đem lại lợi nhuận cao hơn.

Từ đó cho thấy, KTTH không đơn giản là một hình thức sản xuất theo quy trình khép kín, mà còn được ví như một mô hình kinh doanh rất hiệu quả để giúp doanh nghiệp tận dụng, khai thác các phế phẩm lâu nay bị bỏ đi và cắt giảm đáng kể những khoản chi phí không đáng có thông qua các giải pháp giảm thiểu, tái sử dụng hay sử dụng thay thế, tái chế và phục hồi nguyên vật liệu trong suốt quá trình sản xuất, phân phối và tiêu thụ sản phẩm.

Xuất phát từ những lợi ích thiết thực này, chuyển đổi hoạt động kinh tế theo lối cũ sang KTTH đang là một xu thế tất yếu ở nhiều quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam. Đồng thời, mở ra nhiều cơ hội lớn cho tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường gắn với phát triển bền vững, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất và chuỗi giá trị các ngành hàng, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra những kênh sản phẩm và nhiều việc làm mới, nhất là giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, việc áp dụng KTTH sẽ góp phần thúc đẩy kinh doanh bền vững, giảm dần các ngành công nghiệp gây ô nhiễm và đảm bảo việc phục hồi kinh tế xanh trong tương lai…

Lãnh đạo Sở NN&PTNT tham quan mô hình nuôi lươn theo công nghệ tuần hoàn nổi của hộ ông Phan Khắc Nhật Tiến.

NHIỀU MÔ HÌNH HAY

Đối với tỉnh Bạc Liêu, mô hình KTTH đã hình thành và chủ yếu tập trung ở lĩnh vực nuôi trồng thủy sản. Điển hình là Tập đoàn Việt - Úc đã xây dựng chuỗi sản xuất khép kín nhằm kiểm soát chặt chẽ về quy trình sản xuất, chất lượng sản phẩm từ đầu vào đến đầu ra. Từ khâu đầu tiên trong toàn chuỗi - đó là tôm bố mẹ cho đến nuôi tôm thành phẩm. Đặc biệt, mô hình nuôi tôm khép kín của Tập đoàn Việt - Úc hoàn toàn không sử dụng kháng sinh trong suốt vòng đời con tôm gắn với mô hình nuôi tôm VUS bền vững. Điểm nổi bật của mô hình này chính là việc nuôi hạn chế thay nước và tái sử dụng nguồn nước thông qua quy trình tuần hoàn nước. Đây cũng là giải pháp nhằm bảo vệ, sử dụng tiết kiệm tài nguyên nước cho từng vụ nuôi, hạn chế thải nước ra môi trường và tạo ra sản phẩm có sức cạnh tranh cao theo mô hình từ “đồng tôm đến bàn ăn”.

Hay mô hình nuôi lươn theo công nghệ tuần hoàn nổi của hộ ông Phan Khắc Nhật Tiến (Phường 5, TP. Bạc Liêu) cũng được xem là mô hình hay trong áp dụng KTTH. Mô hình nuôi lươn theo công nghệ tuần hoàn nổi này được triển khai vừa tròn 1 năm với 65 bể nuôi. Mỗi bể, ông Tiến thả khoảng 600 con lươn giống. Sau 12 - 14 tháng nuôi, lươn sẽ có trọng lượng từ 300 - 400gr/con. Đây là công nghệ nuôi lươn mới nhất hiện nay, với quy trình nuôi vi sinh được tuân thủ nghiêm ngặt. Lươn thương phẩm có giá bán từ 110.000 - 120.000 đồng/kg, sau khi trừ hết chi phí, ông Tiến còn lợi nhuận khoảng 30%. Từ thành công của mô hình này, hiện nay gia đình ông Tiến đang triển khai kế hoạch xây thêm bể nuôi, với dự định sẽ tăng mạnh sản lượng để có đủ nguồn cung phục vụ cho kế hoạch xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản.

Có một mô hình KTTH khác cũng được nông dân Bạc Liêu áp dụng từ lâu nhưng đến nay nhiều vùng nông thôn đã không còn mặn với mô hình này, nhất là khi chăn nuôi chuyển từ hình thức hộ sang các trang trại có quy mô lớn. Trong khi đó, các trang trại chăn nuôi hiện nay cũng chưa quan tâm đầu tư đến mô hình KTTH này và dẫn đến gây ô nhiễm môi trường trầm trọng mà báo chí đã phản ánh trong thời gian qua. Đó chính là mô hình VACB (vườn - ao - chuồng và biogas) để quản lý chất thải chăn nuôi và tái sử dụng dinh dưỡng từ chất thải cho cây trồng và thức ăn cho thủy sản. Chất thải từ chăn nuôi được đưa vào túi hoặc hầm ủ biogas để xử lý làm giảm phát thải ra môi trường bên ngoài, giúp giảm chi phí đầu tư trong xử lý môi trường. Túi ủ hay hầm ủ biogas giúp phân hủy chất thải trong điều kiện không có oxy, làm sản sinh khí metan và nước thải chứa hàm lượng chất dinh dưỡng (đạm amon là chủ yếu) cao. Khí metan sẽ được sử dụng cho đun nấu thay cho củi, dầu, điện, khí hóa lỏng, thậm chí phát điện cung cấp sinh hoạt cho trang trại. Nước thải từ biogas hay chất bùn thải được sử dụng như nguồn phân bón cho cây trồng, giúp giảm chi phí phân bón và tạo ra sản phẩm sạch không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật…

Từ những lợi ích thiết thực của mô hình KTTH cho thấy, việc thẩm định hay cấp phép cho các dự án đầu tư hiện nay cần ưu tiên cho những dự án KTTH. Song, chi phí đầu tư cho mô hình KTTH là khá cao và cần khoa học - công nghệ dẫn dắt, nên việc ban hành các chính sách, cơ chế và hỗ trợ đầu tư là rất cần thiết trong khuyến khích, nhân rộng phát triển mô hình kinh tế bền vững này.

KIM TRUNG

Giới thiệu mô hình nuôi tôm tuần hoàn nước của Công ty Việt - Úc.

KTTH ra đời từ những năm 1990, trong bối cảnh xã hội hiện đại phát triển, tiêu dùng tăng cao gây ra nhiều nhân tố tác động tiêu cực đến sức khỏe con người và hệ sinh thái, cũng như mang đến nhiều mối nguy hại cho môi trường và sự phát triển bền vững. Diễn đàn Kinh tế thế giới cho rằng: Nền KTTH là một hệ thống công nghiệp được phục hồi hoặc tái tạo theo ý định và thiết kế. Nó chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo, loại bỏ việc sử dụng các hóa chất độc hại làm mất khả năng tái sử dụng và quay trở lại sinh quyển thông qua thiết kế ưu việt của vật liệu, sản phẩm, hệ thống và mô hình kinh doanh.

KTTH là các hoạt động thiết kế, sản xuất và dịch vụ đặt ra mục tiêu kéo dài tuổi thọ của vật chất và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường, qua đó giảm thiểu tổn hại đến chất lượng cuộc sống thông qua các giải pháp tái chế chất thải, sử dụng nguyên liệu tái chế làm nguyên liệu đầu vào để tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đó cũng là việc quản lý, sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên có khả năng tái tạo, quản lý rác thải bằng cách tái chế để tối ưu hóa giá trị trên nguyên tắc là các vật liệu và tài nguyên được sử dụng càng lâu thì giá trị thu được từ chúng càng nhiều. Nền KTTH hoạt động dựa trên các nguyên tắc cơ bản, liên quan chặt chẽ đến việc sử dụng tái chế, quay vòng sản xuất, chế biến và sử dụng nguồn tài nguyên một cách tiết kiệm, hiệu quả, giảm thiểu và đi đến triệt tiêu các loại chất thải gây ô nhiễm môi trường. Trong những năm qua, KTTH được thực hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau, mang lại những lợi ích kinh tế - xã hội và môi trường, gắn liền với sự phát triển bền vững ở nhiều quốc gia trên thế giới.

* Ông Lâm Thành Đắc - Chủ tịch Liên hiệp các hội KH-KT tỉnh Bạc Liêu: Cần đẩy mạnh công tác truyền thông về phát triển KTTT

Đối với tỉnh Bạc Liêu, với thế mạnh kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp thì phát triển KTTH lại đóng vai trò quan trọng hơn bao giờ hết, nhằm đảm bảo cho phát triển bền vững và chủ động thích ứng với BĐKH.

Chính tầm quan trọng và có ý nghĩa chiến lược này, UBND tỉnh Bạc Liêu đã ban hành Quyết định 842 phê duyệt Kế hoạch tuyên truyền Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030 gắn với bảo vệ môi trường, xóa đói giảm nghèo và tái cơ cấu nền kinh tế, thúc đẩy nền KTTH và phát triển bền vững.

Thực tế cho thấy, Bạc Liêu đã và đang thực hiện một số mô hình KTTH ở một số lĩnh vực, nhưng lại chưa hoàn chỉnh và chưa đáp ứng được những quy định cơ bản về KTTH. Như trong lĩnh vực nuôi tôm, đã có nhiều mô hình nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao mang dáng dấp của KTTH được hình thành và thay thế dần những quy trình nuôi tôm lạc hậu, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tiêu biểu với các mô hình như: nuôi tôm không thay nước; nuôi tôm thay nước có kiểm soát; nuôi tôm ứng dụng Ozone; nuôi tôm sử dụng chế phẩm sinh học, nuôi tôm tuần hoàn nước… Đến nay, Bạc Liêu đã có một số doanh nghiệp, trang trại, hộ gia đình nuôi tôm được Bộ NN&PTNT công nhận là doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao mà mô hình siêu thâm canh tuần hoàn nước ứng dụng công nghệ cao của Công ty TNHH Công nghệ sinh học Trúc Anh là một điển hình.

Tuy nhiên, các mô hình phát triển KTTH trên địa bàn tỉnh còn chưa nhiều và còn khá mới mẻ, còn gặp nhiều khó khăn, thách thức, chưa được cộng đồng hiểu rõ, chưa có đánh giá lợi ích rõ ràng để làm cơ sở cho việc áp dụng rộng rãi…

Xuất phát từ thực trạng này, muốn phát triển KTTH tại tỉnh Bạc Liêu thì giải pháp cần được tập trung ưu tiên hiện nay chính là đẩy mạnh công tác truyền thông, tổ chức các hội thảo, nhằm nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng về mục đích, ý nghĩa, giá trị của phát triển KTTT gắn với thích ứng BĐKH và phát triển bền vững.

Qua đó, phát huy có hiệu quả các tiềm năng, lợi thế để đẩy nhanh sự phát triển 5 trụ cột kinh tế - xã hội của tỉnh, đặc biệt là nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao để Bạc Liêu sớm trở thành “thủ phủ” ngành công nghiệp tôm của cả nước. Đồng thời, đưa ra các giải pháp thúc đẩy phát triển KTTH gắn với năng lượng bền vững, thích ứng với BĐKH trong điều kiện của tỉnh.

* Ông Phạm Hoàng Minh - Giám đốc Ban Quản lý Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao phát triển tôm Bạc Liêu: Tập trung đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng kinh tế

Để thúc đẩy phát triển KTTH, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, ban hành các quy định, tiêu chuẩn phát triển KTTH phù hợp với xu thế mới trong khu vực và trên thế giới. Sử dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường, công cụ thuế... nhằm hạn chế việc sử dụng quá mức tài nguyên, hạn chế rác thải trong quá trình sản xuất.

Bên cạnh đó, tập trung đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào hiệu suất sử dụng các yếu tố đầu vào (vốn và lao động), tăng trưởng kinh tế bền vững gắn với sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả.

Cùng với đó, khuyến khích doanh nghiệp tham gia hoạch định chiến lược sản xuất - kinh doanh một cách bền vững, ứng dụng các mô hình KTTH vào sản xuất, kinh doanh gắn liền với bảo vệ môi trường. Quy định chặt chẽ về trách nhiệm của doanh nghiệp với chất thải do doanh nghiệp tạo ra. Cũng như, xây dựng cơ sở dữ liệu về KTTH gắn với chuyển đổi kinh tế số và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Thúc đẩy hợp tác, liên kết giữa các thành phần kinh tế, các tổ chức xã hội trong việc phát triển KTTH.

Đặc biệt, để nâng cao nhận thức và tầm quan trọng của KTTH, yêu cầu đưa nội dung này vào chương trình giáo dục - đào tạo ở các cấp học, nhằm cung cấp những kiến thức về KTTH. Đồng thời, đào tạo nguồn nhân lực đủ khả năng vận hành mô hình KTTH gắn với đổi mới sáng tạo và sử dụng công nghệ cao.

Song song đó, tăng cường nhận thức, sự quan tâm đầu tư của các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong và ngoài nước đối với mô hình KTTH và đẩy mạnh ứng dụng mô hình KTTH gắn với “xanh hóa” các ngành kinh tế…

L.D (thực hiện)