Giải quyết các vấn đề môi trường - Từ cuộc sống đến pháp lý

>> Bài 1: Ô nhiễm môi trường - Thực trạng đáng báo động

Bài 2: Tạo môi trường pháp lý vững chắc để bảo vệ môi trường

Luật BVMT hiện hành đã bộc lộ nhiều thiếu sót, hạn chế, nhất là sự manh mún trong quản lý nhà nước về môi trường khi có quá nhiều luật, văn bản dưới luật điều chỉnh. Vì vậy, việc phát huy vai trò của người dân, doanh nghiệp và cả hệ thống chính trị trong việc tham gia vào các hoạt động BVMT, từ hoạch định chính sách đến tổ chức, giám sát thực hiện là yêu cầu cấp bách. Trong đó, doanh nghiệp, người dân phải đóng vai trò trung tâm trong mọi hoạt động liên quan đến BVMT. Đó là đòi hỏi để việc ban hành, đưa Luật BVMT mới đảm bảo sự thống nhất trong quản lý, áp dụng vào năm 2022.

Trồng rừng giữ đất, bảo vệ hệ sinh thái bền vững.

CHỒNG CHÉO TRONG QUẢN LÝ VÀ KIỂM SOÁT MÔI TRƯỜNG

Mặc dù công tác BVMT trên địa bàn tỉnh luôn được các cấp, các ngành quan tâm, nhưng Bạc Liêu cũng không tránh được nguy cơ đối mặt và giải quyết các thách thức về môi trường với các tác động ngày càng nghiêm trọng của tình hình biến đổi khí hậu; vấn đề xử lý chất thải, nước thải, ý thức trách nhiệm của người dân trong công tác BVMT.

Thực tế tại Bạc Liêu, công tác thu gom và xử lý nước thải sinh hoạt hiện vẫn ở mức thô sơ, thủ công. Các đô thị trên địa bàn vẫn chưa được đầu tư xây dựng công trình xử lý nước thải sinh hoạt tập trung. Rác thải sinh hoạt phát sinh từ các hoạt động sinh hoạt của hộ gia đình, hộ sản xuất - kinh doanh, khu thương mại, khu công cộng, khu công nghiệp vẫn ứ đọng ở các bãi rác và là nguồn gây ô nhiễm cao. Từ năm 2019 đến nay, ước tính khối lượng rác thải sinh hoạt phát sinh trên địa tỉnh từ 558 - 600 tấn/ngày. TP. Bạc Liêu là khu vực có lượng chất thải phát sinh cao nhất, tiếp đến là TX. Giá Rai, các huyện: Đông Hải, Phước Long, Hòa Bình, Hồng Dân và Vĩnh Lợi.

Giai đoạn 2016 - 2020, ngành chức năng đã thanh - kiểm tra về lĩnh vực môi trường 13 cuộc với 62 tổ chức, cơ sở; về lĩnh vực môi trường kết hợp tài nguyên nước, đất đai thực hiện 15 cuộc với 90 tổ chức, cơ sở; về lĩnh vực tài nguyên nước thực hiện 4 cuộc với 51 tổ chức, 8 cá nhân. Có tất cả 12 tổ chức và 3 cá nhân bị xử phạt liên quan đến hành vi khoan nước dưới đất, không có bản kế hoạch BVMT, thực hiện không đúng, không đầy đủ báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt, đề án BVMT chi tiết, xả thải vượt quy chuẩn môi trường cho phép.

Nguyên nhân của các vi phạm này đến từ việc các quy định của pháp luật về BVMT hiện hành chưa tạo ra hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi để khuyến khích sản xuất, phát triển dịch vụ môi trường, sản phẩm, hàng hóa thân thiện với môi trường, khuyến khích xã hội hóa về môi trường. Các thủ tục hành chính về môi trường còn có sự phân tán, thiếu liên thông dẫn đến việc cùng một dự án, chủ đầu tư phải thực hiện quá nhiều các thủ tục hành chính liên quan đến môi trường với hàng loạt giấy phép, gây phiền hà, mệt mỏi và khiến nhiều doanh nghiệp bỏ cuộc, chuyển sang làm chui, chấp nhận vi phạm các quy định về môi trường. Các quy định của pháp luật mới chỉ chú trọng trách nhiệm từ phía Nhà nước, thiếu cơ chế phù hợp để phát huy hiệu quả từ sự tham gia của toàn xã hội, từng doanh nghiệp và người dân trong công tác BVMT.

Từ đó dẫn đến việc nhiều cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa được xử lý triệt để, nhiều cơ sở gây ô nhiễm môi trường nằm xen lẫn trong khu dân cư chậm được di dời dù được người dân, dư luận phản ánh thời gian dài. Đơn cử như các cơ sở thu mua phế liệu gây ô nhiễm môi trường trong các khu dân cư đã kéo dài nhiều năm nhưng việc xử lý, di dời vẫn hết sức ì ạch. Hay như vấn đề xử lý rác thải, đến nay Bạc Liêu vẫn chưa có nổi một nhà máy xử lý rác thải đúng tiêu chuẩn. Hoặc nói đến quản lý xả thải vào môi trường nước, ngành TN-MT kiểm soát ô nhiễm môi trường nhưng các giấy phép về tiêu chuẩn, giấy phép xả thải… thì lại do ngành Nông nghiệp, ngành Xây dựng, UBND cấp có thẩm quyền cấp phép.

Đoàn viên - thanh niên tham gia dọn rác thải để bảo vệ môi trường. Ảnh: M.Đ

CHÚ TRỌNG BẢO VỆ SỨC KHỎE NHÂN DÂN

Luật BVMT 2020 đưa các quy định về bảo vệ các thành phần môi trường lên hàng đầu, thể hiện rõ mục tiêu xuyên suốt là bảo vệ các thành phần môi trường, bảo vệ sức khỏe người dân, coi đây là nội dung trọng tâm, quyết định cho các chính sách BVMT khác. Lần đầu tiên, Luật thiết kế khung chính sách hướng đến việc hình thành đạo luật về BVMT có tính tổng thể, toàn diện và hài hòa với hệ thống pháp luật về kinh tế - xã hội; cải cách mạnh mẽ, cắt giảm trên 40% thủ tục hành chính (TTHC), giảm thời gian thực hiện các TTHC từ 20 - 85 ngày, góp phần giảm chi phí tuân thủ của doanh nghiệp.

Đột phá mạnh mẽ nhất chính là luật nâng cao vai trò của cộng đồng dân cư, trở thành một chủ thể trong công tác BVMT. Luật BVMT 2020 đã bổ sung “cộng đồng dân cư” vào phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng nhằm khẳng định vị trí, vai trò của nhóm đối tượng quan trọng này trong công tác BVMT, cũng như thực hiện một trong những mục tiêu xuyên suốt của Luật là bảo vệ sức khỏe người dân, đảm bảo người dân được sống trong môi trường trong lành. Song song đó là trách nhiệm của chính cộng đồng dân cư đối với việc BVMT sống của chính mình. Mỗi người dân, mỗi làng xã đều phải trở thành nơi, "thành lũy" để BVMT, tham gia giám sát mọi hoạt động BVMT.

Luật mới còn quy định rõ trách nhiệm công khai thông tin liên quan đến chất lượng môi trường không khí, chất lượng môi trường đất, chất thải nguy hại, kết quả quan trắc chất thải. Chủ trương của Nhà nước là khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đóng góp, cung cấp thông tin về môi trường, trách nhiệm của bộ, cơ quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh và của chủ dự án, cơ sở sản xuất - kinh doanh, khu sản xuất - kinh doanh tập trung, cụm công nghiệp trong việc cung cấp, công khai thông tin về môi trường.

Luật BVMT 2020 đã thể hiện sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý môi trường thông qua thể chế hóa chính sách phát triển dựa trên quy luật tự nhiên, không hy sinh môi trường để đổi lấy tăng trưởng kinh tế. BVMT không chỉ là phòng ngừa, kiểm soát, xử lý chất thải mà đảm bảo các hoạt động sản xuất, phát triển phải hài hòa với tự nhiên, khuyến khích bảo vệ và phát triển tự nhiên.

KIM PHƯỢNG