Phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng tại TAND cấp huyện

Trợ giúp viên pháp lý (TGVPL) thực hiện tố tụng trong vụ án hình sự không chỉ giúp người được trợ giúp pháp lý về mặt pháp lý mà còn động viên tinh thần, giúp họ vượt qua khủng hoảng tâm lý. Vì vậy, để nâng cao vai trò của TGVPL trong tham gia tố tụng hình sự, bảo vệ quyền và lợi ích tốt nhất cho người được trợ giúp pháp lý, vấn đề quan trọng là tạo điều kiện cho TGVPL sớm tiếp cận với các bị can, bị cáo trong các vụ án đủ điều kiện được trợ giúp pháp lý.

Đoàn kiểm tra phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý của tỉnh làm việc với TAND huyện Hòa Bình. Ảnh: Phi Đô

Bộ luật Tố tụng hình sự (TTHS) 2015 quy định: “Người bị buộc tội có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa. Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm cho người bị buộc tội, bị hại, đương sự thực hiện đầy đủ quyền bào chữa, quyền và lợi ích hợp pháp của họ theo quy định của bộ luật này”. Có thể nói đây là nguyên tắc quan trọng đối với chế định trợ giúp pháp lý. Để bảo đảm nguyên tắc này, Bộ luật TTHS 2015 đã có một số quy định về trợ giúp pháp lý như bổ sung diện người bào chữa là TGVPL để bào chữa miễn phí cho các đối tượng thuộc diện chính sách; Quy định trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng có liên quan đến việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý như trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, chỉ định người bào chữa; Bổ sung quy định về nguyên tắc tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi, trong đó có bảo đảm quyền bào chữa, quyền được trợ giúp pháp lý.

Thực tiễn thời gian qua cho thấy, sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng đã và đang từng bước được kiện toàn và chú trọng hơn. Hầu hết các cơ quan tiến hành tố tụng đều quan tâm triển khai đến toàn thể cán bộ, công chức trong các đơn vị; đồng thời, tăng cường các hoạt động tuyên truyền, phổ biến rộng rãi các văn bản pháp luật có liên quan đến Nhân dân.

Kiểm tra ngẫu nhiên hồ sơ tại các tòa án như Tòa án nhân dân (TAND) TP. Bạc Liêu, TAND huyện Phước Long, nhận thấy tỷ lệ được giải thích về quyền được trợ giúp pháp lý theo quy định từ 96% trở lên. Việc duy trì Bảng thông tin, các biểu mẫu (đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý, bản thông tin về người được trợ giúp pháp lý, thông báo về trợ giúp pháp lý, thông tin về trợ giúp pháp lý, biên bản giải thích về quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí, sổ theo dõi vụ việc trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, danh sách số điện thoại người thực hiện trợ giúp pháp lý) đều đáp ứng yêu cầu.

Tuy nhiên, cũng có đơn vị vẫn còn nhiều hạn chế trong việc giải thích về quyền của người được trợ giúp pháp lý, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho TGVPL, luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý theo đúng quy định. Đơn cử như tại huyện Hòa Bình, qua kiểm tra ngẫu nhiên hồ sơ, có đến 80,39% người có thẩm quyền tiến hành tố tụng chưa thực hiện việc giải thích quyền được trợ giúp pháp lý, trong đó có 10 trường hợp thuộc diện được trợ giúp pháp lý chưa ban hành thông báo, thông tin về trợ giúp pháp lý theo quy định.

Sự phối hợp không tốt không chỉ là trách nhiệm của các các cơ quan tiến hành tố tụng mà còn có vai trò của các Chi nhánh Trợ giúp pháp lý khi thiếu sự chủ động phối hợp trong hoạt động truyền thông và hướng dẫn về trợ giúp pháp lý. Cần phải thay đổi nhận thức của chính những đối tượng được trợ giúp pháp lý, xem đây là quyền lợi mà họ được hưởng, được hỗ trợ.

Bên cạnh đó, cũng cần kiến nghị lãnh đạo các cơ quan tiến hành tố tụng có giải pháp nâng cao trách nhiệm của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong việc thực hiện các quy định tại Thông tư liên tịch số 10 và Quy chế số 01/QCPH-STP-TAND.

Sự tham gia của các TGVPL trong tố tụng như hòa giải, tranh tụng đã và đang bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự và các bị cáo. Qua đó làm sáng tỏ nhiều tình tiết khách quan của vụ án, góp phần nâng cao chất lượng các phiên tòa theo đúng tinh thần cải cách tư pháp hiện nay.

CHÂU PHI ĐÔ