Khát vọng lớn cho hạt muối

Bài 2: Vì đâu vựa muối vang danh Nam Kỳ lục tỉnh chưa giàu từ muối?

>>Bài 1: Di sản của tình đất, tình người

Cùng là vùng sản xuất muối có tiếng với lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, song một thực tế đáng buồn là muối Bạc Liêu đang bị các thương hiệu muối khác bỏ lại phía sau. Muối tôm Tây Ninh, muối ớt xanh Nha Trang, muối tiêu Phú Quốc, muối kiến Phú Yên… đã chinh phục người tiêu dùng và chiếm lĩnh nhiều thị trường trong, ngoài nước. Vậy vì đâu, Bạc Liêu với tiếng tăm của muối ngon Ba Thắc, là vựa muối vang danh Nam Kỳ lục tỉnh nhưng vẫn đang loay hoay tìm đường làm giàu cho hạt muối?!

Công ty Cổ phần Muối Bạc Liêu sản xuất muối đóng gói.

BỘN BỀ NHỮNG NỖI LO

Trong chuyến công tác về xóm muối Vĩnh Thịnh (huyện Hòa Bình), chúng tôi có dịp ngồi nghe diêm dân tâm sự chuyện đời, chuyện nghề. Trong lúc câu chuyện vui còn đang dang dở, chú Lê Thanh Bình (ấp Vĩnh Tiến, xã Vĩnh Thịnh) đưa mắt nhìn xa xăm ra cánh đồng muối trước mắt đang kết tinh, lấp lánh như những viên pha lê trong cái nắng chói chang, buông tiếng thở dài: “nghề này mười nắng, một mưa coi như bỏ”. Giữa trưa nắng, không khí như thêm ngột ngạt, mọi người đều trầm tư, tiếng nói cười rôm rả cũng dần tan.

Nào phải bây giờ chuyện nắng mưa mới khiến diêm dân bận tâm, bởi đó là khâu quyết định cho hạt muối nên dáng nên hình. Nhưng ở thời buổi kinh tế thị trường, ở những vùng làm muối có tuổi đời hàng trăm năm, diêm dân lại luôn canh cánh nỗi lo toan bộn bề của chuyện cơm áo gạo tiền khi đã chọn sống với cái nghề khó nhọc, bấp bênh. Bởi lẽ, dù đã qua bao thế hệ gắn bó với muối, cuộc sống của bà con diêm dân nơi đây vẫn còn nhiều nỗi khó khăn, vất vả trong khi giá muối thấp, chưa tương xứng với mồ hôi, công sức mà diêm dân bỏ ra. Chính vì thế, có không ít diện tích sản xuất muối trước đây nay đã chuyển sang các mô hình kinh tế khác như: nuôi Artemia, nuôi cua, cá… Còn đối với những hộ có điều kiện thì mạnh dạn đưa cơ giới vào cải tạo lại các ô muối thành những khu nuôi tôm công nghệ cao. Nghề muối cũng vì thế mà teo tóp diện tích, dần mất đi những diêm dân một thời gắn bó với nghề.

Diêm dân Lưu Thanh Hiền (ấp Vĩnh Tiến, xã Vĩnh Thịnh) quệt giọt mồ hôi chảy ròng trên khuôn mặt đen sạm vì nắng gió đồng muối, than thở: “Nghề này giờ chỉ còn người già theo đuổi chứ lớp trẻ đa phần lên các khu, cụm công nghiệp trong và ngoài tỉnh tìm việc hết rồi. Mà cũng đúng, với giá muối như thời gian qua dù đội nắng cả ngày thì thu nhập cũng có là bao”.

Cũng như nhiều địa phương sản xuất muối trên cả nước, nghề làm muối ở Bạc Liêu đã hình thành từ lâu và mang tính tự phát, quy mô nhỏ lẻ, phân tán. Cơ sở hạ tầng đồng muối đã từ lâu không được đầu tư nâng cấp, sửa chữa trở nên lạc hậu, xuống cấp khiến năng suất muối không cao, đời sống diêm dân theo đó mà lênh đênh như con nước thủy triều.

Bên cạnh đó, hệ thống kênh mương cấp và tiêu nước cho đồng muối hiện nay hầu hết là dùng chung với nghề nuôi tôm, cá…, làm cho việc sản xuất muối gặp nhiều bất lợi do nguồn nước bị ô nhiễm. Đó là còn chưa nói đến chuyện chất lượng hạt muối bị ảnh hưởng, khó thâm nhập vào các thị trường lớn vốn đòi hỏi cao về chất lượng. Một số tiến bộ khoa học - kỹ thuật đã được áp dụng nhưng chưa mang tính đồng bộ nên chưa phát huy được hiệu quả. Cả tỉnh có 3 cơ sở sản xuất và chế biến muối, tuy nhiên các đơn vị này đều có quy mô nhỏ, vốn điều lệ thấp, sản lượng nhỏ; thiết bị, công nghệ, chưa cập nhật nên chỉ dừng lại ở khâu sản xuất muối thô, chủ yếu phục vụ chế biến muối tinh cung cấp cho ngành công nghiệp chế biến thực phẩm, nên sức cạnh tranh còn yếu.

Để bảo tồn và phát triển nghề muối đòi hỏi diêm dân phải có vốn, song ngặt nỗi việc cho vay vốn đầu tư sản xuất muối lại khó triển khai, vì thu nhập từ sản xuất muối thấp nên nhiều hộ gặp khó khăn trong trả nợ vay ngân hàng đúng thời hạn quy định. Bên cạnh đó, chính quyền các cấp vẫn chưa dành sự quan tâm thỏa đáng cho việc hỗ trợ phát triển ngành muối tại địa phương.

Diêm dân Đông Hải dọn sân chuẩn bị vụ muối mới.

NHIỀU TRỞ LỰC PHÁT TRIỂN NGHỀ MUỐI

Thực tế cho thấy, đặc điểm của nghề làm muối phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết tự nhiên nên biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng rõ nét trong sản xuất muối. Những năm gần đây, Bạc Liêu thường xuyên xuất hiện nhiều cơn mưa trái mùa gây thiệt hại lớn về sản lượng muối của diêm dân, từ đó dẫn đến năng suất muối giảm. Chỉ một số cá nhân, doanh nghiệp sản xuất lớn có hệ thống kho bãi để tích trữ nên chủ động được nguồn hàng và ổn định về giá, còn hầu hết các diêm dân, các hợp tác xã đều không có kho hoặc hệ thống lưu trữ rất manh mún nên vào chính vụ, sản lượng nhiều thì bán được giá thấp, đến khi hết vụ không còn hàng thì giá lại lên cao.

Trong chuyến đi khảo sát thực tế hạ tầng nghề muối Bạc Liêu, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT - Trần Thanh Nam đã nhấn mạnh: “Hạ tầng nghề muối đồng bộ, giá muối dần ổn định thì mới giữ chân được diêm dân tiếp tục làm nghề, không chuyển đổi sang các mô hình kinh tế khác. Do đó, tỉnh cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án hạ tầng nghề muối để giúp tỉnh phát triển bền vững lĩnh vực này. Bên cạnh đó, điều chỉnh lại quy hoạch sử dụng đất để dự án triển khai kịp thời, đúng tiến độ, mang lại lợi ích thiết thực cho bà con trong vùng dự án”.

Muốn đi xa phải đi cùng nhau, song chuỗi liên kết trong sản xuất và tiêu thụ muối giữa các doanh nghiệp chế biến với các hợp tác xã, tổ hợp tác và diêm dân chưa được hình thành hoặc dễ dàng bị phá vỡ. Ngoài ra, thị trường muối gần như chưa có sự quảng bá thương hiệu, chỉ dẫn địa lý nên chưa xuất hiện các thương hiệu mạnh có tính chủ đạo, dẫn dắt…

Nhiều người hay tự trào: “Tây Ninh không có muối, không có tôm nhưng lại nổi tiếng với món muối tôm!”. Sâu trong câu nói đùa ấy là cả một câu chuyện buồn cho hạt muối Bạc Liêu, cho diêm dân xứ biển - nơi sở hữu cả muối ngon, tôm ngon nhưng chưa có được một thương hiệu muối chế biến đặc trưng cho xứ sở!

HỮU THỌ - CHÍ LINH