Khát vọng lớn cho hạt muối

Bài 3: Cơ hội nào cho hạt muối Bạc Liêu?

>>> Bài 2: Vì đâu vựa muối vang danh Nam Kỳ lục tỉnh chưa giàu từ muối?

Để có ngày bằng chị bằng anh, chàng lực điền xứ phù sa nê địa sẽ phải quyết tìm cho ra câu thần chú “Vừng ơi, mở ra”, đi lên từ tiềm năng, nội lực và khát vọng từ chính miền Di sản Muối Ba Thắc này.

Thu hoạch muối. Ảnh: H.T

“Đơn hàng” của diêm dân

Thượng tuần tháng 5 này, trong cuộc gặp gỡ chuyên đề giữa các ĐBQH tỉnh Bạc Liêu với diêm dân, nhiều ý kiến tâm huyết được ghi nhận: Hạ tầng nghề làm muối đang rất cần được đầu tư, trong đó có việc đảm bảo nguồn nước dẫn vào ruộng muối; chính sách tín dụng phù hợp đối với nghề muối; hệ thống kho chứa để trữ muối; tập huấn nghề làm muối; mô hình sản xuất, chế biến, ứng dụng khoa học - công nghệ để nâng tầm giá trị hạt muối; gia tăng quảng bá, liên kết để các sản phẩm muối vươn xa... “Bán muối thô thì không thể làm giàu” - ông Hai Niên, một lão nông tri điền xã Long Điền Đông giãi bày mà cũng là khẳng định.

Ở ấp Vĩnh Tiến (xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình) đang thí điểm mô hình Làng du lịch muối thông minh gắn với bảo tồn Làng nghề muối truyền thống, với sự tài trợ của Chương trình tài trợ các dự án nhỏ của UNDP thuộc Quỹ Môi trường toàn cầu Liên Hiệp Quốc. Tiến sĩ Ngô Kiều Oanh, người rất nặng lòng với hạt muối Bạc Liêu đã đề xuất mô hình phát huy giá trị đích thực của “hai sản phẩm tỷ đô” - đó là hạt muối Bạc Liêu và loài cây sam biển mọc rất nhiều trên đồng muối và vùng phụ cận ven biển Bạc Liêu. Theo bà, giá trị cốt lõi tạo ra vị hậu ngọt của hạt muối chính do hai dòng khoáng chất từ nước biển tự nhiên kết tinh trên nền đất phù sa màu mỡ mà có. Còn cây sam biển với giá trị dinh dưỡng, dược liệu quý giá, được vị tiến sĩ đề xuất là cây chủ lực để bà con diêm dân Bạc Liêu thoát nghèo, sung túc...

Đề xuất của nhà khoa học ấy, cùng ý kiến những lão nông tri điền ở cuộc gặp gỡ cử tri làm nghề muối do Đoàn ĐBQH tỉnh tổ chức, và nguyện vọng của nhiều diêm dân ấp Vĩnh Tiến qua một khảo sát của Tiến sĩ Oanh hàm chứa trong ấy mong muốn của diêm dân duy trì, phát triển nghề làm muối truyền thống, nâng cao giá trị đích thực của loại muối kết tinh trên nền đất phù sa.  

Tập kết muối bán cho thương lái. Ảnh: T.L          

Thử bàn về một hướng đi

“Việc xác định giá trị đích thực của muối, một trong những mặt hàng dễ tiếp cận nhất trên trái đất, chưa bao giờ là việc dễ dàng” - (Mark Kurlansky). Muối Ba Thắc có bề dày thương hiệu trứ danh ít muối nơi nào sánh được. Dư địa hạt muối Bạc Liêu thật lớn. Nghề làm muối truyền thống của Bạc Liêu được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể, vậy đằng sau đó là gì? Festival Nghề muối Việt Nam lần đầu tiên được tổ chức tại Bạc Liêu với chủ đề: “Nâng tầm giá trị hạt muối Việt Nam”, đằng sau một lễ hội là những mục tiêu lớn hơn, bởi “Bảo tồn các giá trị di sản văn hóa không phải phục vụ hội hè mà tạo ra, cộng hưởng thành giá trị chung để quảng bá và phát triển thương hiệu Muối” như Bộ trưởng Bộ NN&PTNT  - Lê Minh Hoan từng nói. Nói cách khác, đích đến cuối cùng là người làm muối sống được, sống tốt với nghề; ngành muối đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế; Di sản văn hóa phi vật thể Nghề làm muối truyền thống được duy trì và phát triển.

Theo đó, làm muối truyền thống cần kết hợp ứng dụng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ số, cùng với đam mê sáng tạo nhằm đa dạng hóa sản phẩm từ hạt muối và nghề muối. Và cốt lõi là mở rộng không gian tư duy về hạt muối, sản phẩm muối và ngành hàng muối. Để muối Bạc Liêu không chỉ loanh quanh với những sản phẩm muối tinh, muối tôm, muối chay, muối hạt, muối iot, muối ớt, muối tiêu, muối sam biển… mà phong phú về chủng loại, hướng đến các dòng sản phẩm được thị trường trong nước và quốc tế đang và sẽ quan tâm, mở đường cho hạt muối Bạc Liêu mạnh mẽ vươn tới những thị trường xuất khẩu rộng hơn, xa hơn, nhiều hơn.

Đang có hai xu hướng làm muối của diêm dân Bạc Liêu rất cần ngành chức năng chỉ ra, dẫn dắt và định hướng kỹ càng: làm muối trải bạt, đầu tư chi phí nhiều hơn nhưng sản lượng cao hơn, muối có màu trắng hơn, nhiều người mua hơn nên bán được giá hơn; làm muối trên nền đất theo phương pháp truyền thống, tuy cực hơn, hạt muối đen hơn, khó bán hơn nhưng ngon hơn. Trong cơ chế thị trường, diêm dân sẽ phải bán ra cái mà thị trường cần thông qua vai trò định hướng của Nhà nước. Nhà nước, nhà khoa học cần trả lời cho những câu hỏi của diêm dân: hàm lượng những vi chất có lợi cho sức khỏe người tiêu dùng trong hạt “muối trắng” liệu có bằng “muối đen”? Những chất có hại cho sức khỏe từ nhựa của các tấm bạt ngấm vào “muối trắng” tác động tới người tiêu dùng và tồn dư trong cơ thể mọi người như thế nào? Nhà nước khuyến cáo diêm dân sản xuất muối theo xu hướng nào? Với mỗi xu hướng cần cảnh báo điều gì?

Khi tư duy sản xuất nông nghiệp chuyển mạnh sang tư duy kinh tế nông nghiệp, đã không thể nói sản lượng muối làm ra, số tấn muối bán được là “điểm nhấn” của chuỗi giá trị kinh tế muối. Câu chuyện ở đây phải là giá trị sản xuất, giá trị gia tăng mà hạt muối, nghề muối đem lại. Trong nỗ lực tìm lại danh phận cho hạt muối Ba Thắc - tức muối đen - nay đang được gọi là muối nâu hồng (để cạnh tranh với muối hồng Hymalaya), đang có một hướng đi hứa hẹn đem đến cuộc đổi đời ngoạn mục cho diêm dân Bạc Liêu, thay vì than vắn thở dài cho thân phận hạt muối và đời làm muối, những diêm dân trước giờ chỉ biết dán lưng vào mặt trời, soi mặt trên đồng mặn sẽ “Vừng ơi, mở ra”, hóa thân thành những công nhân, doanh nhân, nghệ nhân… tạo nên những dòng sản phẩm dinh dưỡng, dược phẩm, mỹ phẩm… và các sản phẩm du lịch đặc thù, đơn nhất từ hạt muối nâu hồng đặc trưng, kết tinh và tích tụ những vi chất quý giá tự nhiên từ biển và từ phù sa thượng nguồn Mê Công đem đến, loại muối mà vị Tư lệnh ngành Nông nghiệp gọi là muối dinh dưỡng; và từ cây sam biển - loại cây có sức sống mãnh liệt mọc trên đồng mặn, được mệnh danh là “giỏ bánh mì của nhân loại” đang được đề xuất chọn là sản phẩm cốt lõi trong cuộc đột phá hướng đến bước ngoặt đổi đời cho diêm dân Bạc Liêu.

Cuộc “nên duyên” ấy của hạt muối nâu hồng và cây sam biển mở ra cho những đồng muối truyền thống một mô hình đang được thí điểm tại ấp Vĩnh Tiến, đang rất cần được đầu tư trở thành mô hình Điểm du lịch muối thông minh, hướng đến mục tiêu lớn hơn là hình thành ở xứ muối Bạc Liêu trung tâm du lịch sức khỏe quốc gia và quốc tế, với một khát vọng lớn cho hạt muối Bạc Liêu, hạt muối Việt Nam.       

Nguyễn Huy Thái