Ai phải bồi thường cho Cửa hàng Út Đồng Tiến sau vụ cháy tiền tỷ hơn 3 năm trước?

Ngày 16/12/2019, Cửa hàng Út Đồng Tiến (ấp Nội Ô, thị trấn Phước Long, huyện Phước Long) xảy ra vụ hỏa hoạn, gây thiệt hại lớn về tài sản, may mắn không thiệt hại về con người. Bị cáo trực tiếp gây ra vụ cháy được xác định là Giang Quang Vinh, nhưng trong vụ án hình sự này, vấn đề khiến nhiều cơ quan tố tụng, các luật sư và dư luận quan tâm lại xuất phát từ thiệt hại nhiều tỷ đồng của Cửa hàng Út Đồng Tiến, ai sẽ là người phải bồi thường?

Vụ cháy tại Cửa hàng Út Đồng Tiến vào ngày 16/12/2019. Ảnh: N.Q

Chưa xác định được bên bồi thường thiệt hại

Ngày 24/12/2021, TAND huyện Phước Long đưa vụ án hình sự sơ thẩm ra xét xử. Tại bản Kết luận giám định số 1332 của Phân viện khoa học hình sự tại TP. Hồ Chí Minh kết luận: “Nguyên nhân cháy là do trong lúc hàn, cắt kim loại tại các thanh sắt dùng chống, dựng biển quảng cáo trên mái tôn đã làm hình thành các hạt kim loại hàn nóng chảy mang nhiệt độ cao liên tục bắn văng xa xung quanh nung nóng tấm tôn, tạo thành vùng bề mặt tôn có nhiệt độ rất cao gây cháy lớp cách nhiệt ép sát dưới mái tôn và từ đây đám cháy phát triển đi các hướng gây cháy lớn”. Cáo trạng của Viện KSND huyện Phước Long truy tố bị cáo Vinh phạm tội “Vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản” theo quy định tại khoản 2, Điều 180 Bộ luật Hình sự. Về trách nhiệm dân sự, đề nghị áp dụng Điều 589, 600 Bộ luật Dân sự (BLDS) buộc Công ty Cổ phần Sơn Hà Sài Gòn (gọi tắt là Công ty Sơn Hà) có trụ sở chính tại TP. Hồ Chí Minh có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho Cửa hàng Út Đồng Tiến với số tiền hơn 21 tỷ đồng.

TAND huyện Phước Long đã tuyên phạt bị cáo Vinh mức án 2 năm cải tạo không giam giữ; về trách nhiệm dân sự, buộc Công ty Sơn Hà bồi thường thiệt hại cho Cửa hàng Út Đồng Tiến số tiền hơn 21 tỷ đồng.

Các cơ quan tiến hành tố tụng huyện Phước Long xác định Công ty Sơn Hà là pháp nhân phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại từ nhận định, việc lắp biển quảng cáo tại Cửa hàng Út Đồng Tiến do Công ty Sơn Hà chịu trách nhiệm thực hiện và thuê bị cáo Vinh thi công, lắp đặt. Do đó, áp dụng Điều 600 của BLDS năm 2015 thì “Pháp nhân phải bồi thường thiệt hại do người làm công gây ra trong khi thực hiện công việc được giao”.

Không đồng ý với bản án trên, đại diện theo pháp luật của Công ty Sơn Hà kháng cáo toàn bộ bản án. Ngày 22/4/2022, TAND tỉnh xét xử phúc thẩm, đã tuyên hủy toàn bộ Bản án hình sự sơ thẩm trước đó, chuyển hồ sơ để điều tra, xét xử lại theo thủ tục chung.

Pháp luật quy định vấn đề này như thế nào?

Tính tới thời điểm hiện nay, vẫn chưa ngã ngũ ai sẽ là người phải bồi thường thiệt hại cho Cửa hàng Út Đồng Tiến sau vụ cháy vào năm 2019. Mấu chốt ở đây là việc xác định chủ thể có trách nhiệm bồi thường hoặc trách nhiệm liên đới bồi thường trong vụ án hình sự “Vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản” kể trên?

Theo quy định của BLDS, căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại đầu tiên là hành vi xâm phạm của người gây thiệt hại, theo đó, người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường (Điều 584, BLDS). Nếu căn cứ theo quy định này, thì người phải bồi thường thiệt hại trước tiên phải là bị cáo Giang Quang Vinh - người trực tiếp gây thiệt hại.

Tuy nhiên, BLDS còn có một quy định tại Điều 600, “cá nhân, pháp nhân phải bồi thường thiệt hại do người làm công, người học nghề gây ra trong khi thực hiện công việc được giao…”. Đây cũng chính là cơ sở để các cơ quan tiến hành tố tụng của huyện Phước Long xác định, bị cáo Vinh chính là người làm công của Công ty Sơn Hà, từ đó buộc Công ty Sơn Hà phải bồi thường thiệt hại.

Quay lại với những căn cứ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, cụ thể là quan hệ giữa chủ sử dụng lao động và người làm công. Ở cả 2 phiên tòa, người đại diện theo pháp luật của Công ty Sơn Hà đều khẳng định, bị cáo Vinh không phải là người làm công của công ty. Liên quan đến vấn đề này, Công ty Sơn Hà đã cung cấp hợp đồng kinh tế giữa Công ty Sơn Hà và Cơ sở quảng cáo HTC (Phường 2, TP. Bạc Liêu) qua 2 phiên tòa xét xử. Dựa theo hợp đồng này thì việc lắp đặt các biển quảng cáo nhãn hàng cho Công ty Sơn Hà được giao cho Cơ sở quảng cáo HTC thi công kèm theo các đơn đặt hàng. Hợp đồng này cũng chỉ rõ, nhiệm vụ, trách nhiệm của các bên, phương thức thanh toán… Và bị cáo Vinh thực hiện các công việc dựa trên hợp đồng kinh tế đã ký giữa Công ty Sơn Hà với Cơ sở quảng cáo HTC (Vinh là người của Cơ sở quảng cáo HTC).

Nếu đúng như những gì Công ty Sơn Hà cung cấp qua 2 phiên tòa, thì việc xác định bị cáo Vinh có phải là người làm công của Công ty Sơn Hà hay không là một trong những vấn đề mấu chốt để giải quyết vụ án.

Xác định bị cáo Vinh là người làm công của Công ty Sơn Hà thì giải quyết theo Điều 600 BLDS là hoàn toàn thấu tình đạt lý. Còn trường hợp nếu bị cáo Vinh hoàn toàn không phải là người làm công của Công ty Sơn Hà thì việc áp dụng Điều 600 BLDS để buộc Công ty Sơn Hà phải bồi thường với tư cách pháp nhân cho Cửa hàng Út Đồng Tiến hơn 21 tỷ đồng là chưa thỏa đáng.

Mặt khác, đây là vụ án hình sự, hoàn toàn không phải một vụ án dân sự; vấn đề bồi thường thiệt hại ở đây là thiệt hại dân sự trong vụ án hình sự. Như vậy, pháp luật để điều chỉnh còn phải dựa vào các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hình sự. Khoản 1, Điều 48 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: “Người phạm tội phải trả lại tài sản đã chiếm đoạt cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, phải sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại vật chất đã được xác định do hành vi phạm tội gây ra”.

Mọi việc vẫn chưa đến hồi kết, vẫn còn chờ những phiên tòa tiếp theo. Không chỉ bị cáo, người bị hại mà cả các bên có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án cũng hết sức mong chờ vụ án sớm được đưa ra xét xử lại, đảm bảo đầy đủ các quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên.

Kim Phượng