Chuyện Chuột năm Tý

Tết năm Tý xem bức tranh dân gian Đông Hồ “Trạng Chuột vinh quy” (hay còn gọi là “Đám cưới Chuột”), thấy cái tài châm biếm của người xưa quả thật cao siêu! Chuột - kẻ thù không đội trời chung với Mèo, thế mà vẫn có thể hối lộ Mèo để mua quan cầu tước một cách ngon lành! “Đám cưới Chuột” không đơn giản là bức tranh sinh hoạt ngộ nghĩnh mà ẩn trong đó là tiếng cười trào tiếu cất lên từ chính hiện thực đời sống con người.

Luôn lục lọi, đào bới, tìm kiếm, cắn nát, gặm nhấm không mệt mỏi... con Chuột được coi là biểu hiện của tính tham lam vô độ và tính năng động nghiêng về chiều phá phách, thủ lợi. Chuột là “món ăn” khoái khẩu của Mèo, xưa nay trời đất đã sinh ra thế! Nhưng khi Chuột dâng lên Mèo nào là bồ câu, cá chép... - những cao lương, mỹ vị thì Mèo không những chỉ tha bổng cho cả họ nhà Chuột mà còn để Chuột tự do vinh quy “ngựa anh đi trước kiệu nàng theo sau”. Một cảnh đón rước không phải là không tưng bừng, trang trọng được thể hiện trên bức tranh “Đám cưới Chuột”, đặc tả hai sự việc tiến hành cùng một lúc, nhằm làm nổi bật chủ đề để đả kích tệ hối lộ.

Nhìn sâu trong nét vẽ, ta nhận ra rằng họ nhà Chuột vẫn có vẻ lo sợ, thấp thỏm, ngơ ngác, mắt lấm la lấm lét nhìn trước nhìn sau. Thế nhưng, Chuột biết chắc sẽ “qua mặt” Mèo một cách “ngon lành”, nên đã phá cái thông lệ không chờ hối lộ xong mới tiến hành đám rước. Nếu không như thế sao Chuột dám trưng ra nào cờ xí, lọng, kiệu... một cách trang trọng và phấp phới? Tổng thể tấm tranh toát lên việc họ nhà Chuột muốn được yên thân thoát khỏi nanh vuốt "Mèo già", đã phải trịnh trọng kèn trống rước lễ vật chim câu béo, cá chép to dâng biếu chú Mèo đang vểnh râu, trừng mắt ngồi chờ. Nét bút của người vẽ thật tài hoa biểu thị sự quan sát tinh tế, một kỹ năng điêu luyện. “Đám cưới Chuột” có những nét hài nhưng nhìn chung tính chiến đấu rất cao do sức tố cáo phê phán mạnh mẽ. Thái độ của tác giả thật rạch ròi qua từng nét vẽ, mảng màu. Tính độc đáo của tranh là biểu hiện sự chống đối tích cực của nhân dân về tệ nạn tham ô, ăn đút lót của bọn thống trị, là tiếng cười hóm hỉnh mỉa mai sâu cay của nhân dân lao động.

Ngẫm ý vị của bức tranh, giật mình nhận ra giá trị thời sự của nó. Đỗ “trạng” tức là có học đàng hoàng, mua quan kiểu đó đã là đáng lo, huống hồ, có nhiều trường hợp “ngắn học” mà vẫn cứ muốn thăng quan tiến chức! Thật là một cản trở lớn cho đất nước trên con đường công nghiệp hóa - hiện đại hóa.

Năm Canh Tý, đôi điều tản mạn xung quanh việc xem lại bức tranh “Đám cưới Chuột”, để góp thêm tiếng nói trong dòng chảy của những tiếng nói chống lại nạn quan tham nhũng nhiễu, những kẻ luôn tìm cách đục khoét của công, đục khoét sức dân vì lợi ích của riêng mình.

N.Y (TH)