Muối Bạc Liêu: Di sản từ những giọt mồ hôi

Khi những ngọn gió chướng rủ nhau về cũng là lúc bà con diêm dân Bạc Liêu hồ hởi, tất bật chuẩn bị cho vụ muối mới. Xen lẫn trong niềm vui được mùa và sự say mê lao động, tôi còn bắt gặp niềm tự hào dâng lên trong từng ánh mắt của người dân xứ muối. Tự hào cũng phải thôi, cái nghề tổ tiên truyền qua bao thế hệ, trải cùng biết bao thăng trầm nay đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Diêm dân huyện Đông Hải thu hoạch muối trải bạt. Ảnh: H.T

MẶN MỒ HÔI, NGỌT ĐỜI NGHỀ

“Bên nước mặn, biển cho muối nhiều/ Bên nước ngọt, phù sa vun bồi”, hơn một thế kỷ trôi, dù đã qua bao năm cát lở sông bồi thì những dòng kênh: Trường Sơn, Cái Cùng, Gành Hào… vẫn hiền hòa, thủy chung chở nước mặn về dang tay ôm lấy những đồng muối Bạc Liêu. Và chẳng biết tự bao giờ, hạt muối đã gắn chặt với đất, với người Bạc Liêu như một phần hương vị không thể thiếu của quê hương xứ sở.

Khi có thông tin Nghề làm muối Bạc Liêu được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể, tôi lại làm một vòng về thăm những cánh đồng muối trải dài hàng ngàn héc-ta ở các xã ven biển của huyện Hòa Bình và Đông Hải. Đi dọc theo tuyến đê Đông, những cơn gió nắng rát mang theo vị mặn của biển liên tục phả vào mặt khiến tôi thấu hiểu hơn nỗi cơ cực của đời diêm dân. 

Mở ra trước mắt tôi là những ruộng muối bạt ngàn, nơi những con người cần lao đã gắn bó keo sơn cùng cái nghề “nước lã vã nên hồ”. Trong cái nắng sáng pha lẫn chút se lạnh, bà con í ới gọi nhau ra đồng muối. Những dải đất phẳng lì chạy dài ven biển bỗng chốc lại rộn rịp cảnh diêm dân háo hức chuẩn bị vụ mùa mới, người cán nền, người gia cố bờ ruộng, người cất chòi canh muối… Tất cả như hòa quyện với khung cảnh đất trời vào xuân vẽ nên một bức tranh lao động tuyệt đẹp nơi xóm biển.

Ông Lê Văn Giang (xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình) - diêm dân được sinh ra trong một gia đình nhiều đời làm muối, bộc bạch: “Từ lúc còn là một cậu bé, tôi đã theo cha mẹ ra ruộng muối để học cách làm muối. Trên chính ruộng muối này, bao giọt mồ hôi của gia đình tôi đã rơi vì nặng tình với nghề, với muối. Dẫu lắm gian lao nhưng nghề muối đã cùng với diêm dân thế hệ này sang thế hệ khác đi qua bao nỗi thăng trầm của cuộc đời, ngọt bùi nhiều nhưng đắng cay cũng không ít. Thử hỏi, ai đã lớn lên từ đồng muối, được nuôi nấng từ hạt muối sao không thủy chung với nghề cho được, sao nỡ bỏ muối cho đành?!”.

NÂNG TẦM GIÁ TRỊ NGHỀ MUỐI

Hạt muối Bạc Liêu tuy mặn nhưng không chát đắng, lại ngọt hậu như tình đất, tình người xứ biển. Trải qua hành trình 100 năm, với sự độc đáo trong cách làm muối và truyền nghề muối nên Nghề làm muối Bạc Liêu vinh dự được Bộ VH-TT&DL đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Một sự tôn vinh hết sức quý báu và cũng thật cần thiết, bởi nếu không được công nhận là di sản thì nghề làm muối Bạc Liêu theo thời gian sẽ có thể mai một. Chẳng phải tình yêu của diêm dân dành cho cái nghề của tổ tiên không đủ lớn, mà bởi có một thực tế đáng buồn là người làm muối đang chịu cảnh lao đao, chật vật trên chính ruộng muối của mình. Điệp khúc “được mùa - mất giá” cứ như một cái vòng luẩn quẩn khiến cuộc sống của những người bám đất, bám nghề ngày càng chông chênh.

Trong lúc chuẩn bị cho vụ muối mới cùng các xã viên, ông Trần Văn Thưa, Chủ nhiệm Hợp tác xã Diêm nghiệp Doanh Điền (xã Điền Hải, huyện Đông Hải), cho biết: “Nghề làm muối được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia khiến bà con diêm dân rất đỗi tự hào, hạnh phúc bởi cái nghề của cha ông đã được trân trọng, nhìn nhận ở một vị thế mới. Tuy nhiên, đi liền với niềm vui là nỗi lo về việc bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống, bởi yêu nghề nên chẳng thể bỏ nghề nhưng đến bao giờ, đời diêm dân mới hết cảnh bấp bênh?”.

Để nâng cao năng suất và khuyến khích diêm dân gắn bó với nghề muối, những năm gần đây, tỉnh đã khuyến khích ứng dụng khoa học - kỹ thuật vào quy trình sản xuất, đặc biệt là nhân rộng mô hình làm muối trắng trải bạt và chủ động chuyển sang làm kinh tế quy mô tập thể. Năng suất muối hàng năm đã tăng hơn, song vấn đề muôn thuở vẫn là giá muối, xót xa nhất là những thời điểm giá muối rẻ như cho.

Ngoài chuyện giá muối, muốn bảo tồn và phát huy giá trị Nghề làm muối Bạc Liêu thì còn phải làm sao nâng cao được giá trị gia tăng cho nghề này. Trong chiến lược phát triển du lịch sắp tới của Bạc Liêu, những đồng muối sẽ được khai thác để xây dựng thành sản phẩm du lịch cho du khách tham quan, trải nghiệm cùng diêm dân về quy trình làm muối và thưởng thức các đặc sản được chế biến từ hạt muối.  

Vẫn còn đó những nỗi lo, song tết này, những cánh đồng muối vẫn đầy ắp niềm vui, tiếng cười vì nghề làm muối đã được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia. Trong tôi chợt dâng lên một niềm tin mãnh liệt, rồi đây chắc chắn bà con sẽ có thể sống khỏe nhờ hạt muối, và dù có qua bao thăng trầm đi nữa thì diêm dân cũng sẽ không phụ nghề muối, bởi tình yêu giữa người và muối đã hóa thành thứ tình yêu mãnh liệt.n

HỮU THỌ