Mô hình kinh tế hợp tác, hợp tác xã: Động lực trong xây dựng nông thôn mới

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM), thời gian qua, các địa phương đã tích cực thực hiện hoàn thành các tiêu chí, trong đó có tiêu chí thành lập các hợp tác xã (HTX). Song, việc thành lập các HTX không đơn thuần để đạt các tiêu chí theo quy định, mà chính là phát huy được vai trò của kinh tế tập thể vốn được coi là động lực, nền tảng cho phát triển nông nghiệp và nông thôn.

Các HTX và doanh nghiệp xuất khẩu ký kết hợp tác sản xuất gắn với bao tiêu sản phẩm.

THÚC ĐẨY LIÊN KẾT, HỢP TÁC

Trong bộ 19 tiêu chí về xã NTM do Thủ tướng Chính phủ ban hành thì tiêu chí 13.1 có nội dung: xã có HTX hoạt động theo đúng quy định của Luật HTX năm 2012. Trong đó, yêu cầu HTX phải có cơ cấu tổ chức bộ máy, hoạt động theo quy định của Luật HTX năm 2012 và có ít nhất một loại dịch vụ cơ bản, thiết yếu theo đặc điểm từng địa phương phục vụ thành viên HTX; Kinh doanh có lãi liên tục trong 2 năm tài chính gần nhất hoặc 1 năm tài chính đối với HTX mới thành lập dưới 2 năm và tham gia vào chuỗi giá trị gắn với các sản phẩm chủ lực của địa phương.

Tiêu chí 13.2 đặt yêu cầu HTX phải đạt 5 nội dung mới như: HTX có hợp đồng liên kết ổn định sản xuất theo chuỗi giá trị (thời gian thấp nhất là 3 vụ sản xuất); HTX tham gia sản xuất sản phẩm chủ lực của xã và bao tiêu thấp nhất 80% sản phẩm của thành viên; sản phẩm của HTX phải đăng ký đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm; HTX phải có định hướng phát triển nhiều dịch vụ hoặc gắn với định hướng phát triển dịch vụ, du lịch… của địa phương; lợi ích về kinh tế - xã hội của HTX mang lại cho thành viên thể hiện thông qua thu nhập bình quân/năm của thành viên HTX phải cao hơn ít nhất 15% so với thu nhập bình quân của lao động nông thôn…

Từ các tiêu chí trên cho thấy, thành lập HTX ở các xã NTM không chỉ góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển sản xuất, hình thành nên những vùng chuyên canh sản xuất hàng hóa lớn, chất lượng, mà còn là yêu cầu mang tính bắt buộc để thỏa các quy định trong hội nhập kinh tế thế giới mà liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị chính là xu thế tất yếu.

Ông Tạ Hoàng Nhiệm, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Nuôi tôm công nghệ cao Đông Hải (huyện Đông Hải) khẳng định: “Muốn nâng cao thu nhập cho nông dân và phát triển bền vững thì nông dân phải tham gia HTX. Cụ thể, muốn xuất khẩu con tôm sang thị trường châu Âu thì phải có giấy chứng nhận ASC theo quy định của quốc tế; còn muốn liên kết với doanh nghiệp xuất khẩu để bán tôm được giá cao cũng phải có giấy chứng nhận này. Do vậy, bản thân nông dân không thể tự làm giấy chứng nhận ASC mà phải thông qua một tổ chức và HTX chính là nơi để giúp nông dân làm điều đó”.

Vai trò của HTX, ngoài việc tạo nên sức mạnh tổng hợp để chủ động về sản xuất, thị trường tiêu thụ, đây còn là nơi duy nhất nhận được sự đầu tư từ các tổ chức trong, ngoài nước trong việc tham gia các dự án phục vụ cho phát triển bền vững. Ông Đinh Xuân Lập, Phó Giám đốc Trung tâm Hợp tác Quốc tế nuôi trồng và khai thác thủy sản bền vững (ICAFIS), cho biết: “Nhằm giúp nông dân ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển nghề nuôi trồng thủy sản theo hướng bền vững, ICAFIS chọn các HTX để hỗ trợ. Vì chỉ có HTX mới có thể cùng với doanh nghiệp thực hiện liên kết chuỗi sản xuất và thực hiện các quy định của quốc tế về nuôi trồng thủy sản bền vững. Mặt khác, phát triển HTX là nhu cầu tất yếu trong liên kết nông nghiệp và giúp nông dân tăng thu nhập, giải quyết thêm nhiều việc làm cho những hộ nông dân ít hoặc không có đất sản xuất”.

Lao động được giải quyết việc làm ở HTX Đoàn Kết (TP. Bạc Liêu).

CHỦ ĐỘNG HỘI NHẬP

Trên thực tế, thời gian qua, ngoài những HTX phát huy được hiệu quả thì vẫn còn tình trạng thành lập HTX cho có, nhằm đạt các tiêu chí để được công nhận xã NTM. Vì thế có nhiều HTX được thành lập nhưng chỉ hoạt động được một thời gian ngắn là giải thể, hoặc chỉ hoạt động cầm chừng, không phát huy được hiệu quả, cụ thể nhất là các thành viên không tham gia góp vốn.

Cũng xuất phát từ việc để đạt các tiêu chí xã NTM nên người được bầu làm Chủ tịch Hội đồng quản trị bị hạn chế về trình độ, năng lực quản lý, thậm chí không có kiến thức về quản lý, trong khi quản lý hoạt động của các HTX hiện nay như một doanh nghiệp nên rất cần những yếu tố này, nhất là năng lực quản lý điều hành bộ máy, xây dựng kế hoạch sản xuất - kinh doanh, liên kết thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh…

Thêm vào đó, có HTX đến nay vẫn còn mang nặng tư tưởng thành lập HTX để trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước và chỉ tham gia HTX khi nhận được sự đầu tư về tín dụng, ưu đãi về hạ tầng, hay dựa dẫm vào các chính sách khác…

Thực tế cho thấy, HTX nào vượt khỏi tư tưởng này và chủ động hội nhập, nắm bắt nhu cầu thị trường và năng động trong sản xuất - kinh doanh thì hầu như phát triển rất mạnh và hình thành nên những HTX “đầu đàn” với lợi nhuận mang lại hàng chục tỷ đồng/năm. Tiêu biểu như HTX Vĩnh Cường (huyện Hòa Bình) với thế mạnh là sản xuất và giúp nông dân bao tiêu lúa gạo; HTX Cua giống Gành Hào (huyện Đông Hải) với việc cung cấp con giống và bao tiêu sản phẩm và HTX Artemia Vĩnh Châu - Bạc Liêu (TP. Bạc Liêu) với việc liên kết với các HTX nuôi Artemia phục vụ cho thị trường xuất khẩu… Do vậy, việc thành lập HTX ở các xã NTM cần tuân thủ nguyên tắc của HTX, đó là để nông dân, doanh nghiệp tham gia trên tinh thần tự nguyện, tự chịu trách nhiệm và hợp tác vì sự phát triển của cộng đồng, thay vì hành chính hóa theo kiểu chỉ định “nhìn mặt đặt tên”.

Một chức năng quan trọng khác của HTX là chức năng xã hội, như thu hút những hộ nghèo không có tư liệu sản xuất vào hợp tác. Như HTX Đồng Tiến (xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình) đã giải quyết việc làm, tạo thu nhập ổn định cho trên 2.000 thành viên mà chiếm phần lớn là hộ dân tộc Khmer và hộ nghèo không đất sản xuất với mức thu nhập bình quân hơn 5 triệu đồng/người/tháng. Qua đó, hạn chế tình trạng khai thác nguồn lợi con giống theo kiểu hủy diệt, bán rẻ tài nguyên khi vào mùa nghêu, sò giống và phát huy có hiệu quả nguồn lợi này.

Tuy nhiên, cũng cần khẳng định rằng các HTX tuy có chức năng xã hội, nhưng không phải là một tổ chức xã hội từ thiện theo cách nghĩ đơn thuần: hễ là hộ nghèo, hộ dân tộc thì đưa vào các HTX và buộc các HTX làm thay chức năng của chính quyền là chăm lo đời sống cho các hộ nghèo. Quan tâm đến vấn đề này, vì Bạc Liêu đã từng vướng việc đưa các hộ nghèo ven biển của TP. Bạc Liêu vào HTX Thắng Lợi và xem đây như một tổ chức từ thiện chỉ để giải quyết việc làm cho hộ nghèo mà quên đi chức năng kinh tế của HTX là phải hạch toán như một doanh nghiệp. Vì vậy, HTX Thắng Lợi nhanh chóng rơi vào cảnh nợ nần và đang chờ giải thể.

Có thể nói, việc thành lập HTX ở các xã NTM nếu được phát huy tốt sẽ tác động tích cực đến phát triển sản xuất và đóng vai trò quan trọng trong thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế. Đồng thời, chuyển dịch cơ cấu lao động và có tác động sâu sắc đến việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội, hội nhập sâu nền kinh tế toàn cầu. Đây được xác định là động lực quan trọng cho xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu và hướng đến thực hiện thắng lợi mục tiêu công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông dân và nông thôn.

LƯ TRUNG

Nhằm thực hiện tốt Kết luận số 70 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 134 về Chương trình hành động của Chính phủ để thực hiện kết luận này.

Nhiệm vụ của Chương trình hành động là tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức về bản chất của kinh tế tập thể, hợp tác xã (KTTT, HTX), nhất là HTX kiểu mới; vị trí, vai trò quan trọng của KTTT trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Theo đó, các bộ, ngành và địa phương đẩy mạnh công tác vận động, tuyên truyền về bản chất, khẳng định vị trí, vai trò và tầm quan trọng của HTX trong điều kiện mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và người dân; tránh tình trạng nhận thức không thống nhất, không đầy đủ, bị chi phối, ảnh hưởng bởi định kiến về mô hình HTX kiểu cũ; xác định rõ phát triển KTTT, HTX là xu thế tất yếu, coi đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên của các bộ, ngành, địa phương...

Tổ dịch vụ hợp tác khai thác đánh bắt thủy sản ở huyện Đông Hải. Ảnh: L.D

Ông Trần  Văn Liêm, Phó Chủ tịch UBND huyện Phước Long: Xây dựng kế hoạch và đề án củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của các HTX

Phát huy những kết quả đạt được trong công tác xây dựng NTM, thời gian qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện Phước Long đã tập trung nhiều giải pháp xây dựng huyện nông NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện.

Trong các tiêu chí xây dựng NTM, có tiêu chí về phát triển kinh tế HTX và đây là tiêu chí đóng vai trò quan trọng, là tiền đề đưa nền sản xuất - kinh doanh manh mún, nhỏ lẻ chuyển sang nền kinh tế tập thể, có quy mô và sản lượng lớn, tạo các liên kết đầu vào, đầu ra ổn định, hướng tới phát triển bền vững, góp phần đáng kể giúp giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, xóa đói giảm nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Để thực hiện tốt tiêu chí nêu trên, trong thời gian qua, dưới sự chỉ đạo của Ban Thường vụ Huyện ủy, UBND huyện đã chỉ đạo xây dựng kế hoạch, đề án cụ thể nhằm củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của các HTX trên địa bàn. Trọng tâm là tổ chức tuyên truyền, tư vấn, hướng dẫn thực hiện các chính sách, pháp luật về tổ chức và hoạt động của HTX; rà soát, củng cố nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX trên địa bàn; có chính sách ưu tiên, hỗ trợ vốn để thành lập, hướng dẫn kỹ thuật, liên kết bao tiêu sản phẩm…

Kết quả, đến nay huyện đã đạt tiêu chí về phát triển kinh tế HTX. Hiện các xã, thị trấn đều có HTX được thành lập đi vào hoạt động và được nhân rộng trên địa bàn; sản phẩm được liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị gia tăng và phát triển bền vững các sản phẩm chủ lực như: lúa, tôm, cua, cá...; đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm gắn với phát triển các dịch vụ tưới tiêu, dịch vụ du lịch, dịch vụ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng... Các HTX nông nghiệp - thủy sản đều làm ăn có lãi, liên kết với các công ty, doanh nghiệp mang tính ổn định, sản phẩm của các HTX sản xuất được bao tiêu trên 82%, cá biệt có nhiều HTX đạt từ 98% trở lên; nhiều sản phẩm đăng ký với các công ty, doanh nghiệp đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm, có biên bản ghi nhớ với các thành viên và doanh nghiệp; thu nhập bình quân của các thành viên trong HTX đạt từ 75 triệu đồng/người/năm, cao hơn 15% so với thu nhập bình quân đầu người của lao động nông thôn.

Để tiếp tục phát triển kinh tế HTX và hoàn thành các chí xây dựng huyện NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu trong thời gian tới, huyện Phước Long sẽ tập trung sự lãnh đạo, chỉ đạo của cả hệ thống chính trị từ huyện đến cơ sở, đặc biệt là cơ quan quản lý nhà nước đối với HTX, nhằm đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng về chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật về HTX, các mô hình HTX sản xuất - kinh doanh hiệu quả. Từ đó làm thay đổi nhận thức của cán bộ, đảng viên và Nhân dân về vai trò, vị trí quan trọng đối với phát triển của kinh tế tập thể.

Bên cạnh đó, tập trung các nguồn lực, quan tâm chỉ đạo, lãnh đạo, vận động, hướng dẫn các HTX hoạt động; tăng cường kiểm tra, củng cố hoạt động các HTX; cũng như có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cho người quản lý, điều hành HTX vì đội ngũ cán bộ chủ chốt trong HTX có vai trò quan trọng, quyết định sự thành bại của HTX.

Song song đó, khi thành lập HTX phải dựa trên cơ sở nhu cầu của người dân; bảo đảm được lợi ích của các thành viên, tránh thành lập nóng vội, hình thức, hoạt động phải bảo đảm đúng nguyên tắc tổ chức, phát huy dân chủ trong các hoạt động của HTX. Thường xuyên tổ chức các hội thảo về hoạt động HTX, đảm bảo xây dựng HTX theo chuỗi giá trị bền vững.

TÚ ANH (thực hiện)